ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΕΙΣ
ΠΡΟΟΔΟΙ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ
ΚΑΤΑΨΥΞΗ ΩΑΡΙΩΝ,
ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΩΟΘΗΚΩΝ
ΚΑΙ IN VITRO ΩΡΙΜΑΝΣΗ ΩΑΡΙΩΝ
Σταμάτης Ζαφειρίου[1],
Giles Palmer[2],
Χρήστος Παπαδημητρίου[3], Νίκος Πετρογιάννης[4], Κώστας Μώρος[5],
Τριαντάφυλλος Τριανταφύλλου[2], Δέσποινα Κατώπη[1].
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Τα ωάρια στις ωοθήκες μιας γυναίκας μπορεί να καταστραφούν, εκτός από τη φυσιολογική
διαδικασία γήρανσης και από διάφορες φυσικές ή ιατρογενείς καταστάσεις. Οι τελευταίες
περιλαμβάνουν τον καρκίνο των ωοθηκών σε αναπαραγωγική ηλικία, την καταστροφή
του ωοθηκικού ιστού ως παρενέργεια της χημειοθεραπείας ή της ακτινοβολίας, καθώς
και την πρόωρη εμμηνόπαυση. Σαν λύση προτάθηκε η τεχνολογία της κρυοσυντήρησης
ωοθηκών, πρόβλημα τεχνικά δυσεπίλυτο μέχρι πρόσφατα, σε αντίθεση με την κρυοσυντήρηση
του σπέρματος που είναι ήδη σε χρήση εδώ και δεκαετίες. Οι πρόσφατες πρόοδοι
της επιστήμης είναι εντυπωσιακές πλέον και σε αυτό τον τομέα, έχουν δε ήδη οδηγήσει
στη γέννηση υγειών παιδιών μετά από επιτυχή διαδικασία κατάψυξης-απόψυξης ωαρίων,
in vitro ωρίμανσης τους και συνακολούθως γονιμοποίησης τους στο εργαστήριο και
εμβρυομεταφοράς των εμβρύων. Πρόοδος έχει επίσης επιτευχθεί στην εναλλακτική
της κρυοσυντήρησης τεχνική, αυτή της αυτομεταμόσχευσης ωοθηκικού ιστού σε άλλο
σημείο του ανθρώπινου σώματος, όπως π.χ. ο βραχίονας. Οι επιτυχείς αυτές εξελίξεις
θα οδηγήσουν στο άμεσο μέλλον στην ανάπτυξη τραπεζών ωαρίων, κατά τον ίδιο τρόπο
που εδώ και πολλά χρόνια αναπτύχθηκαν με επιτυχία οι τράπεζες σπέρματος. Διάφορα
ηθικά διλήμματα που προκύπτουν είναι προς συζήτηση και επίλυση.
Λέξεις Ευρετηρίου: Κρυοσυντήρηση ωοθηκικού ιστού, μεταμόσχευση ωοθηκών, in vitro
ωρίμανση ωαρίων, τράπεζες ωαρίων.
Εισαγωγή
Πολύ καιρό πριν, το 1932, ο Aldous Ηuxley πρόβλεψε τη χρησιμοποίηση του κατεψυγμένου
ωοθηκικού ιστού στις διαδικασίες της ανθρώπινης γονιμότητας, διαδικασίες στις
οποίες αναφερόμαστε τώρα ως εξωσωματική γονιμοποίηση (ΙVF) και κλωνοποίηση.
Από τη δεκαετία του '50 έχει υπάρξει έντονο ενδιαφέρον και έχουν διεξαχθεί έρευνες
στον τομέα της μεταμόσχευσης ωοθηκών, με επίκεντρο πλέον τις πρόσφατες προόδους
στην κρυοσυντήρηση του ωοθηκικού ιστού, την τεχνολογία καταστολής του ανοσοποιητικού
συστήματος και τη χρήση των αγγειογενών παραγόντων με σκοπό την προώθηση της
νεοαγγείωσης των πρόσφατα εμφυτευμένων ιστών. Εκτός από την προφανή εφαρμογή
των κατεψυγμένων ωαρίων στις μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, η δωρεά ωοθηκών
για μεταμόσχευση θα βοηθούσε σημαντικά και εκείνους που πάσχουν από καρκίνο
των ωοθηκών ή από ωοθηκική απώλεια, μια κοινή παρενέργεια της χημειοθεραπείας
(Falcone et Αl, 2004)[1].Σε αυτήν την σύντομη λοιπόν αναθεώρηση θα συζητήσουμε
την ανάπτυξη και τον πιθανό αντίκτυπο της κρυοσυντήρησης ωοθηκών επάνω στη υποβοηθούμενη
γονιμότητα και στην αποκατάσταση της ωοθηκικής λειτουργίας μετά από τη θεραπεία
καρκίνου ή την εμμηνόπαυση.
Η εμφάνιση και
η ανάπτυξη της κρυοσυντήρησης ωοθηκών καθώς και οι τεχνολογίες μεταμόσχευσης
Η κρυοσυντήρηση του ωοθηκικού ιστού είναι μια τεχνική που αναπτύχθηκε προκειμένου
να αποτεθούν τα ωοκύτταρα (τράπεζα ωαρίων), για να αντιμετωπιστεί η απώλεια
όλων των βιώσιμων ωαρίων λόγω ιατρικής ασθένειας, των παρενεργειών της θεραπείας,
της πρόωρης εμμηνόπαυσης ή και αυτής της φυσιολογικής διαδικασίας γήρανσης.
Η κρυοσυντήρηση ωοθηκών μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην αποκατάσταση της γονιμότητας
και στην κανονική παραγωγή ωοθηκικών ορμονών χωρίς την ανάγκη θεραπείας αποκατάστασης
ορμονών (ΗRΤ). Η πρώτη αναφορά για ανάπτυξη αυτής της τεχνικής ήταν μόνο μια
δεκαετία πριν (Gosden et al,1994)[2], αλλά το ενδιαφέρον για αυτήν την νέα τεχνολογία
αυξάνεται γρήγορα.
Διάφορες φυσικές και ιατρικές καταστάσεις, εκτός από τη διαδικασία γήρανσης,
απειλούν να καταστρέψουν όλα τα βιώσιμα ωάρια στις ωοθήκες μιας γυναίκας. Αυτές
περιλαμβάνουν τον καρκίνο των ωοθηκών και την απώλεια των ωαρίων μέσω της χημειοθεραπείας
ή μέσω της θεραπείας με ακτινοβολία Ενώ η παραγωγή σπέρματος στους άνδρες είναι
συνεχής καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής τους, είναι γνωστό ότι οι γυναίκες γεννιούνται
με έναν καθορισμένο αριθμό ωαρίων που εν μέρει θα καθορίσει την αναπαραγωγική
διάρκεια της ζωής τους. Οποιαδήποτε διαδικασία επιταχύνει την απώλεια των ωαρίων
μπορεί να επισπεύσει και την αρχή της εμμηνόπαυσης. Ενώ η κρυοσυντήρηση του
σπέρματος είναι μια τεχνολογία που είναι σε χρήση για δεκαετίες, η ανάπτυξη
της τεχνολογίας της κρυοσυντήρησης ωοθηκών έχει παρακωλυθεί από τις δυσκολίες
που υφίστανται όσον αφορά στην συντήρηση της κυτταροπλασματικής και πυρηνικής
ακεραιότητας των αγονιμοποίητων ωοκυττάρων κατά τη διάρκεια της κατάψυξης-απόψυξης.
Πρόκειται για κύτταρα που είναι εμφανώς πολύ ευαίσθητα. Με την ανάπτυξη των
υποβοηθούμενων αναπαραγωγικών τεχνολογιών όπως η ΙVF, η κατάψυξη ωαρίων ή εμβρύων
είναι δυνατή, δεδομένου ότι τα ωάρια λαμβάνονται μετά από ορμονική θεραπεία
σε συγκεκριμένους χρόνους του εμμηνορροϊκού κύκλου. Αυτό σημαίνει ότι κάποια
από τα επιπλέον ωάρια μπορούν να ληφθούν, να αποτεθούν (τράπεζες ωαρίων) και
να χρησιμοποιηθούν μετέπειτα, διαδικασία η οποία ωφελεί ιδιαίτερα εκείνες τις
γυναίκες που καθυστερούν την τεκνοποιία μέχρι το τέλος της τέταρτης δεκαετίας
της ζωής τους ή και περισσότερο. Η κρυοσυντήρηση αποτελεί μια τεχνική που αναπτύχθηκε
για να επιτρέψει μακροπρόθεσμη λειτουργία του μεταμοσχευμένου ωοθηκικού ιστού
για περίπου δύο έτη σε πρόβατα (Βaird et al, 1999)[3], ενώ το ποσοστό γονιμότητας
μετά από κρυοσυντήρηση ωοθηκικού ιστού και επανατοποθέτησης του στα ποντίκια
βρέθηκε να είναι περίπου 50 - 75% (Νugent et al., 1997)[4]. Επιπλέον ο ανθρώπινος
ωοθηκικός ιστός έχει αποδειχθεί ότι είναι βιώσιμος μετά από τη μεταμόσχευση
του σε άλλο είδος (xenograft) σε ένα μυοειδές πρότυπο (Gunasena et Al, 1997)[5].
Στο επόμενο βήμα προς τις κλινικές ανθρώπινες δοκιμές, ερευνητές ανέφεραν ότι
μια μέθοδος μεταμόσχευσης του ωοθηκικού ιστού στον άνω βραχίονα εμφανίζεται
να διατηρεί την ωοθηκική λειτουργία, τους εμμηνορροϊκούς κύκλους και την παραγωγή
ωαρίων στους πιθήκους των οποίων οι ωοθήκες είχαν αφαιρεθεί. Η ομάδα αφαίρεσε
χειρουργικά τις ωοθήκες από 16 πιθήκους και τις τεμάχισε σε μικρά τμήματα. Στην
πρώτη ομάδα σέ έξι πίθηκους μεταμόσχευσαν τον ωοθηκικό ιστό στο εσωτερικό μέρος
των άνω βραχιόνων τους. Στη δεύτερη ομάδα πιθήκων μεταμόσχευσε λίπος στους άνω
βραχίονες άντ' αυτού, ενώ οι ωοθήκες τους καταψύχθηκαν. Μετά από ένα έτος, αυτός
ο ιστός αποψύχθηκε και μεταμοσχεύτηκαν στους άνω βραχίονες τους. Πέντε από τους
έξι πιθήκους στην πρώτη ομάδα παρουσίασαν έναν φυσιολογικό, κανονικό εμμηνορροϊκό
κύκλο και παρήγαγαν τα κανονικά επίπεδα ορμονών. Το πιο σημαντικό είναι ότι
οι ερευνητές ήταν σε θέση να ανακτήσουν τα ώριμα ωάρια από τους μεταμοσχευμένους
ιστούς, προτείνοντας ότι θα μπορούσαν να γονιμοποιηθούν in vitro για να παραγάγουν
απόγονους. Περίπου οι μισοί από τους πιθήκους, στους οποίους είχε μεταμοσχευτεί
ο κρυοσυντηρημένος ωοθηκικός ιστός, εμφάνισαν αποκατεστημένη την ωοθηκική τους
λειτουργία μετά από τη μεταμόσχευση (Schnorr et Al, 2002)[6].
Αν και έχει παραχθεί ζωντανός απόγονος από μεταμοσχευμένο ωοθηκικό ιστό στα
ποντίκια και τα πρόβατα, μέχρι σήμερα αυτό δεν έχει επιτευχθεί στους πιθήκους
ή τους ανθρώπους, αν και στεροειδείς ορμόνες εκκρίνονται ακόμα και από τους
μεταμοσχευμένους ιστούς. Ο Lee και οι συνάδελφοι του (2004) έχουν αναφέρει πρόσφατα
την πρώτη επιτυχή μεταμόσχευση νωπού ωοθηκικού ιστού σε μια διαφορετική περιοχή
σε πίθηκο, ο οποίος οδήγησε στη γέννηση ενός υγιούς θηλυκού ατόμου, ονόματι
"Βrenda" μετά από την παραγωγή, τη γονιμοποίηση και τη μεταφορά ωοκυττάρων
σε μια ανάδοχη μητέρα[7]. Ο ετεροτοπικά μεταμοσχευμένος ωοθηκικός ιστός λειτουργεί
χωρίς τη χειρουργική σύνδεση σε κύρια αγγεία αίματος, και θέτει τα θεμέλια για
τη μεταφορά της τεχνολογίας της μεταμόσχευσης ωοθηκών στους ανθρώπους. Αν και
καμία εγκυμοσύνη δεν έχει αναφερθεί μέχρι σήμερα από το μικρό αριθμό των πρόωρων
ανθρώπινων δοκιμών που έχουν πραγματοποιηθεί, η τεχνολογία ωοθηκικής μεταμόσχευσης
παρουσιάζει μεγάλες προοπτικές ως εναλλακτική μορφή θεραπείας αποκατάστασης
ορμονών λόγω της συνεχούς ορμονικής παραγωγής από τις ωοθήκες.
Οι πρόσφατες δοκιμές υπόσχονται πολλά, ενώ παράλληλα μια ωοθηκική μεταμόσχευση
είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία του πρώτου ανθρώπινου εμβρύου με αυτό τον
τρόπο. Ο Kutluk Oktay και οι συνάδελφοι του πήραν ένα λεπτό τεμάχιο ωοθηκικού
ιστού από μια γυναίκα 30 ετών με καρκίνο του μαστού πριν η ίδια υποβληθεί σε
χημειοθεραπεία με αποτέλεσμα την μείωση της ωοθηκικής της λειτουργίας. Το τεμάχιο
αυτό του ιστού κρυοσυντηρήθηκε με μέθοδο βραδείας κατάψυξης καθώς και το κατάλληλο
κρυοσυντηρητικό μέσο. Έξι χρόνια αργότερα, αφότου η ασθενής είχε μπει στο στάδιο
της εμμηνόπαυσης, ο ιστός μεταμοσχεύτηκε κάτω από το δέρμα της κοιλίας της.
Μετά από περίπου τρεις μήνες ο ιστός επανέκτησε την κανονική του λειτουργία
και άρχισε να παράγει βιώσιμα ωάρια, που γονιμοποιήθηκαν in vitro, με συνέπεια
την πιθανή δημιουργία εμβρύου. Ενώ το έμβρυο του σταδίου των τεσσάρων κυττάρων
δεν οδήγησε σε μια επιτυχή εγκυμοσύνη, αυτό δεν κρίθηκε ασυνήθιστο, αφού οι
πιθανότητες μιας επιτυχούς εμφύτευσης ενός εμβρύου τεσσάρων-κυττάρων μετά από
την κλασσική ΙVF είναι στην καλύτερη περίπτωση μόνο μια στις δέκα (Οktay et
al., 2004)[8]. Αυτή η πρόσφατη κλινική ανάπτυξη δείχνει ότι η ενδοκρινής λειτουργία
και η γονιμότητα μπορούν να αποκατασταθούν μετά από μακροπρόθεσμη κρυοσυντήρηση
ωοθηκικού ιστού και μεταμόσχευση αυτού στις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες.
Η επιστήμη της
κρυοσυντήρησης ωοθηκών και της μεταμόσχευσης τους
Για την κρυοσυντήρηση του ωοθηκικού ιστού απαιτείται αρχικά είτε λαπαροσκόπηση
ή μίνι-λαπαροτομία. Κανονικά μόνο μια εκ των δύο ωοθηκών αφαιρείται για να επιτραπεί
έτσι η φυσιολογική παραγωγή ορμονών από την άλλη ωοθήκη. Τα ωοθυλάκια τα οποία
περιέχουν τα ωάρια περιορίζονται σε μία λεπτή συγκέντρωση φλοιώδους ιστού, ο
οποίος τεμαχίζεται σε μικρά τμήματα τα οποία κρυοσυντηρούνται στην θερμοκρασία
των -196°C χρησιμοποιώντας τα εξειδικευμένα κρυοπροστατευτικά μέσα όπως το διμεθυλ-σουλφοξείδιο
(dimethyl-sulphoxide DMSΟ). Ο εργαστηριακός εξοπλισμός που απαιτείται είναι
κατάλληλα σχεδιασμένος έτσι ώστε να έχουμε μια αργή και ελεγχόμενη διαδικασία.
Όταν οι κλινικές περιστάσεις το επιτρέπουν, η επανατοποθέτηση των λεπτών τεμαχίων
του ωοθηκικού ιστού μπορεί να πραγματοποιηθεί, αφού τα καταψυχθέντα ωοθηκικά
τεμάχια έχουν ένα υψηλό ποσοστό επιβίωσης μετά από τη διαδικασία κατάψυξης.
Διάφορα σημεία του σώματος μπορούν να επιλεχθούν για την επανατοποθέτηση του
ωοθηκικού ιστού, συμπεριλαμβανομένης της κοιλιάς κοντά στις σάλπιγγες για να
επιτραπεί έτσι η φυσική ωογένεση και η σύλληψη. Είναι μια τεχνική που έχει οδηγήσει
σε φυσική σύλληψη σε όλες τις επιτυχείς ζωικές μελέτες μέχρι σήμερα. Η λειτουργία
του ωοθηκικού ιστού επανέρχεται μέσα σε μερικούς μήνες μετά τη μεταμόσχευση,
αν και η ενδοκοιλιακή μεταμόσχευση έχει περιορισμένη πρόσβαση και τον ενδεχομένως
λιγότερο βιώσιμο ιστό, αφού η νεοαγγείωση είναι περιορισμένη και εμφανίζεται
μόνο από τη μια πλευρά του ιστού. Η μεταμόσχευση του ανθρώπινου ωοθηκικού ιστού
στον βραχίονα οδηγεί σε σχηματισμό ωοθυλακίων και επιτρέπει την συλλογή των
ωαρίων με μια βελόνα. Δεδομένου ότι ο ωοθηκικός ιστός στον βραχίονα φέρει πολύ
καλή σύνδεση με τα αιμοφόρα αγγεία της περιοχής, μπορεί να ανακτήσει τη λειτουργία
του γρηγορότερα και να παρουσιάσει πιο μακροπρόθεσμη λειτουργία. Εντούτοις,
το μειονέκτημα της αυτομεταμόσχευσης ωοθηκικού ιστού στο βραχίονα σε σχέση με
την κοιλιά κοντά στις σάλπιγγες, είναι ότι αποκλείει τη φυσική σύλληψη και απαιτεί
τις μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής με την τεχνολογία ΙVF χρησιμοποιώντας
τα ωάρια που συλλέγονται από τον βραχίονα. Ενδεχομένως, χιλιάδες ωοθυλάκια μπορούν
να μεταμοσχευθούν επιτυχώς βρισκόμενα μέσα σε ένα τμήμα φλοιώδους ωοθηκικού
ιστού, αν και η χρονική περίοδος για την οποία το μεταμοσχευθέν ωοθηκικό τμήμα
παραμένει βιώσιμο, δεν έχει ακόμη διευκρινιστεί. Η ωοθηκική διέγερση επιτυγχάνεται
με έναν συνδυασμό ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης (FSΗ) και ανθρώπινης εμμηνοπαυσιακής
γοναδοτροπίνης (ΗΜG), ενώ η τελική ωρίμανση ωοκυττάρων μπορεί να προκληθεί από
ανασυνδυασμένη ανθρώπινη χοριονική γοναδοτροπίνη (ΗCG). Τα ωοκύτταρα που παράγονται
από αυτήν την τεχνική συλλέγονται μετά από 36-40 ώρες και κατόπιν πραγματοποιείται
η ενδοκυττοπλασματική σπερματέγχυση (ICSI) (Οktay et al, 2004)[9].
Μεταμόσχευση
ωοθηκών και καρκίνος
Πολλοί ασθενείς με καρκίνο αρχίζουν τη θεραπεία καρκίνου πριν μπορέσουν να ολοκληρώσουν
την θεραπεία γονιμότητας με αποτέλεσμα πολλοί που είναι νέοι ή ανύπανδροι να
μη έχουν κάποιο σύντροφο διαθέσιμο να προσφέρει το σπέρμα του. Η ωοθηκική απώλεια
είναι μια συχνή συνέπεια των θεραπειών χημειοθεραπείας και υψηλών δόσεων ακτινοθεραπείας
για τον καρκίνο, οι οποίες ναι μεν είναι αποτελεσματικές αλλά μπορούν να βλάψουν
ανεπανόρθωτα τις ωοθήκες, προκαλώντας έτσι την απώλεια της γονιμότητας των νέων
ασθενών που επιζούν του καρκίνου. Η διαδικασία περιλαμβάνει την αφαίρεση και
κατάψυξη κομματιών του ωοθηκικού ιστού του ασθενή πριν από τη χημειοθεραπεία.
Μετά από τη χημειοθεραπεία ο ωοθηκικός ιστός μπορεί να επανατοποθετηθεί βοηθώντας
έτσι στην αποκατάσταση της ωοθηκικής λειτουργίας (Τorrents et al, 2003)[10].
Κατά συνέπεια η κρυοσυντήρηση και η μεταμόσχευση του ωοθηκικού ιστού έχουν γίνει
μια ελπιδοφόρος εναλλακτική λύση στην πρόληψη της απώλειας γονιμότητας σε αυτούς
τους ασθενείς, και τα τεμάχια του ζωικού και ανθρώπινου ωοθηκικού ιστού έχουν
αποδειχθεί ικανά να επιζήσουν της διαδικασίας κρυοσυντήρησης. Μετά από την επιτυχή
μεταμόσχευση, η ανάπτυξη των ωοθυλακίων και η αποκατάσταση της έκκρισης ορμονών
έχουν παρατηρηθεί και στις ζωικές και στις ανθρώπινες μελέτες (Torrents et al,
2003)[10]. Οι μελέτες βρίσκονται σε εξέλιξη με σκοπό την βελτιστοποίηση των
μεθόδων κρυοσυντήρησης του ωοθηκικού ιστού, και στο μέλλον οι ασθενείς θα μπορούν
να έχουν τη δυνατότητα διατήρησης του ωοθηκικού ιστού μέσω της ύπαρξης των "τραπεζών
ωαρίων" για ενδεχόμενη μελλοντική τους χρήση στις μεθόδους υποβοηθούμενης
αναπαραγωγής (όπως ΙVF) ή για την εναλλακτική θεραπεία αποκατάστασης ορμονών
(ΗRΤ).
Παρ' όλα αυτά, η μέθοδος ΙVF η οποία απαιτεί την λήψη ορμονών για την διέγερση
των ωοθηκών και την ανάπτυξη πολλών ωοθυλακίων, είναι ιατρικά ακατάλληλη για
πολλές γυναίκες με ορμονικά απαντητικούς όγκους, όπως ο καρκίνος του μαστού.
Γέννηση του
πρώτου παιδιού
Η γέννηση του πρώτου παιδιού μετά από μεταμόσχευση κρυοσυντηρημένου ωοθηκικού
ιστού δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό έντυπο The Lancet (Οκτώβριος, 2004).Ο Καθηγητής
Donnez που υπήρξε επικεφαλής της έρευνας στο Universite Catholique de Louvain
στις Βρυξέλλες λέει "τα αποτελέσματα των μελετών μας οδηγούν σε νέες προοπτικές
τους νέους ασθενείς με καρκίνο που αντιμετωπίζουν μια πρόωρη ωοθηκική απώλεια"[11].
Ωοθηκικός ιστός αφαιρέθηκε από την Ouarda Touirat, 32 ετών τώρα, επτά έτη πριν
ξεκινήσει την διαδικασία της χημειοθεραπείας, και κατόπιν επανεμφυτεύθηκε στη
λεκάνη της. Συνέλαβε φυσιολογικά και γέννησε ένα υγιές κορίτσι βάρους 3,72 κg.
Άλλες τεχνικές
και μελλοντικές κατευθύνσεις
Η κρυοσυντήρηση ωαρίων είναι μια λύση που έχει κερδίσει το ενδιαφέρον της επιστημονικής
κοινότητας με τις νεότερες τεχνικές κατάψυξης-απόψυξης ωοθηκικού ιστού. Μια
πιθανή εναλλακτική λύση περιλαμβάνει την αύξηση του ωοθηκικού ιστού από ένα
είδος μέσα σε ένα άλλο είδος (γνωστό ως xenograft, π.χ. Νisolle et al, 2000)[12].
Αυτή η τεχνική υπόσχεται πολλά, και ακόμη και ασθενείς με καρκίνο των ωοθηκών
είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν αυτήν την τεχνική για να ανακτήσουν φυσιολογικά
ωάρια χωρίς τον κίνδυνο επαναδημιουργίας καρκινικών κυττάρων. Επιπλέον αυτή
η τεχνική επιτρέπει αποδοτικότερη ωρίμανση και ανάκτηση ωαρίων για την μέθοδο
ΙVF. Επιπρόσθετα η περιορισμένη ποσότητα ωοθηκικού ιστού επιτρέπει στις λωρίδες
να αποψυχθούν βαθμιαία και κατά τη διάρκεια του χρόνου να επιτραπούν επιπλέον
προσπάθειες δημιουργίας απόγονων. Ακόμη και μικρές βιοψίες του ιστού, εάν αποδειχθεί
κατάλληλος για ΙVF, μπορούν να ληφθούν για να δημιουργηθεί μια τράπεζα ωαρίων
για μετέπειτα χρήση.
Η πρόοδος στην κρυοσυντήρηση των πολυάριθμων ωαρίων που λαμβάνονται από τους
ορμονικούς κύκλους μπορεί να οδηγήσει σε ανάπτυξη τραπεζών ωαρίων με τον ίδιο
τρόπο που οι τράπεζες του σπέρματος χρησιμοποιούνται τώρα, με δεδομένο ότι τα
έμβρυα που προήλθαν από τα μη γονιμοποιημένα κρυοσυντηρημένα ωάρια έχουν αναπτυχθεί
σε φυσιολογικά και υγιή παιδιά. Η καταστολή των ωοθηκικών ορμονών μέσω των GnRΗ-analogues
κατά τη διάρκεια της χημειοθεραπείας προστατεύει σημαντικά τα ανθρώπινα ωάρια.
Η μέθοδος αυτή είναι ανέξοδη, σχετικά ασφαλής και δεν εμποδίζει άλλες μεθόδους
θεραπείας. Σαν τελευταία λύση, προτείνονται τα ωάρια από γυναίκες δότριες, για
εκείνα τα άτομα που έχουν οριστική ωοθηκική απώλεια. Αυτή είναι μια πιθανή λύση
που έχει οδηγήσει σε υψηλά ποσοστά επιτυχημένων εγκυμοσύνων.
Υπάρχουν φυσικά, διάφορα ηθικά ζητήματα που προκύπτουν από τις νέες αυτές τεχνολογίες.
Παραδείγματος χάριν, η ύπαρξη των τραπεζών ωαρίων που επιτρέπει στις μητέρες
να καθυστερήσουν την ανατροφή παιδιών μέχρι τη μέση ηλικία, καθώς και οι πρόσφατες
πρόοδοι στην κρυοσυντήρηση ωοθηκών και τη μεταμόσχευση αυτών που καθιστούν θεωρητικά
πιθανό να αποκαταστήσουν τη γονιμότητα μετά από την εμμηνόπαυση, επιτρέπουν
την δημιουργία ενός πρωτοφανούς χάσματος γενεών. Αυτές οι τεχνολογίες δημιουργούν
ηθικό δίλημμα όσον αφορά την καθυστέρηση της τεκνοποιίας για κοινωνικοοικονομικούς
λόγους, προκαλούν μεγάλες οικονομικές δαπάνες καθώς και κινδύνους υγείας που
συνδέονται με την καθυστέρηση της αναπαραγωγής μέχρι τη μέση ηλικία. Περαιτέρω,
παραμένει να διευκρινιστεί εάν η χρήση των κατεψυγμένων ωαρίων από τις τράπεζες
είναι απολύτως ασφαλής, λόγω της χημικής επεξεργασίας τους κατά τη διάρκεια
της διαδικασίας κατάψυξης. Τέτοιες πρόοδοι μπορούν να οδηγήσουν σε περαιτέρω
προόδους στην τεχνολογία της κρυοσυντήρησης ωοθηκών, έτσι ώστε ο μεταμοσχευμένος
ωοθηκικός ιστός να μπορεί να λειτουργεί καθ' όλη την αναπαραγωγική διάρκεια
της ζωής ενός ατόμου.
ΒIΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
l. Falcone T. Attaran M. Bedaiwv MA. Goldberg JM. Ovarian function preservation
in the cancer patient. Fertil Steril. 2004 Feb;81(2):243-57.
2. Gosden RG. Baird DT. Wade JC. Webb R. Restoration of fertility to oophorectomized
sheep by ovarian autografts stored at -196 degrees C. Hum Reprod. 1994 Apr;
9(4).-597-603.
3. Baird DT. Webb R. Campbell BK, Harkness LM. Gosden RG. Long-term ovarian
function in sheep after ovariectomy and transplantation of autografts stored
at -196 C. Endocrinology. 1999 Jan; 140(1): 462-71.
4. Nugent D. Meirow D. Brook PF. Aubard Y. Gosden RG. Transplantation in reproductive
medicine: previous experience, present knowledge and future prospects. Hum Reprod
Update. 1997 May-Jun;3(3):267-80
5. Gunasena KT. Lakev JR. Vjlfines PM. Critser E^T Critser JK. Allogeneic and
xenogeneic transplantation of cryopreserved ovarian tissue to athymic mice.
Biol Reprod. 1997Aug;57(2):226-31
6. SchnoiT J. Oetmiager S. Totier Jt Hsiu Jr Lanzetidorf S. Williams R. Hodgen
G-Functional studies of subcutaneous ovarian transplants in non-human primates:
steroidogenesis, endometrial development, ovulation, menstrual patterns and
gamete morphology. Hum Reprod. 2002 Mar;17(3):612-9.
7. Lee DM. Yeoman RR. BattaaBa DEvStouf:fer RL. Zelinski-Wooten MB. Fanton JW.
WolfPP. Live birth after ovarian tissue transplant. Nature. 2004 Mar 11;428(6979):
137-8.
8. Oktay K. Buvuk E. Davis O. Yennakova I. Veeck L, Rosenwaks ZL. Fertility
preservation in breast cancer patients: JVF and embryo cryopreservation after
ovarian stimulation with tamoxifen. Hum Reprod 2003 Jan;18(l):90-5.
9. Oktay KL Buvuk E. Veeck L. Zanmovtc N. Xu K. TakeucM T. OpsaM M. Rosenwaks
Z. Embryo development after heterotopic transplantation of cryopreserved ovarian
tissue. Lancet. 2004 Mar 13;363(9412):837-40.
10. Torrents E. Boiso I. Barri PN. Veiga A. Applications of ovarian tissue transplantation
in experimental biology and medicine. Hum Reprod Update. 2003 Sep-Oct;9(5):471-81.
11. Donnez J. Dolmans MM. Livebirth after cryopreserved ovarian tissue autotransplantation.
Lancet. 2004 Dec 11;364(9451):2092-3.
12. NisoHe M. Qtsanas-Roux F. Ou J. Motta P. Donnez J. Histologic and ultrastructural
evaluation of fresh and frozen-thawed human ovarian xenografts in nude mice.
FertilSteril. 2000M;'l'4(1):122-9.
____________________
[1]Σταμάτης Ζαφερίου, Δέσποινα Κατώπη, Μαιευτήρας Γυναικολόγος, Μονάδα IVF.
Μαιευτήριο ΜΗΤΕΡΑ.
[2]Giles Palmer, Τριαντάφυλλος Τριανταφύλλου, Εμβρυολόγος, Μονάδα IVF. Μαιευτήριο
ΜΗΤΕΡΑ.
[3]Χρήστος Παπαδημητρίου, Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας, Νοσοκομείο ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ.
[4]Νίκος Πετρογιάννης, Μαιευτήρας Γυναικολόγος, Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών.
[5]Κώστας Μώρος, Μαιευτήρας
Γυναικολόγος, Μαιευτήριο ΛΗΤΩ.
