<<< Προηγούμενη σελίδα

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΣΤΟ ΙΑΤΡΙΚΟ
ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ

Τριανταφυλλιά Αδαμαντίδου

Περίληψη
Η σχέση που αναπτύσσει ο επαγγελματίας με την εργασία του και οι δυσκολίες που μπορεί να προκύψουν μέσα από αυτή τη σχέση φαίνεται να απασχολούν τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερους κοινωνιολόγους ερευνητές. Ο όρος εργασιακό στρες χρησιμοποιείται πολύ συχνά για να περιγράψει την ευρεία κλίμακα δυσκολιών, ενοχλήσεων και πιέσεων που βιώνει ο επαγγελματίας μέσα στον εργασιακό χώρο. Οι ενοχλητικοί στρεσογόνοι παράγοντες μπορεί να οφείλονται σε εξωγενείς πιέσεις, όπως είναι οι εργασιακές συνθήκες, υπερβολικός φόρτος εργασίας, έλλειψη συνεργασίας, υποστήριξης, εποπτείας, χαμηλή αυτονομία στην εργασία κ.α., μπορεί όμως να σχετίζονται και με ενδογενείς πιέσεις, όπως είναι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του εργαζόμενου, απογοητεύσεις ή ματαιώσεις που ενδέχεται να προέρχονται από μη ρεαλιστικές προσδοκίες που έχει θεσπίσει το άτομο από το επαγγελματικό σενάριο της ζωής του κ.α. Όταν, όμως, οι πιέσεις είναι συχνές και παρατεταμένες ο επαγγελματίας φθείρεται, αποδυναμώνεται, νιώθει ανίκανος να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της εργασίας του, και φυσικό είναι να θέτει σε κίνδυνος την ψυχική και σωματική του υγεία. Εδώ πλέον μιλάμε για το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης ή αλλιώς σύνδρομο burnout.

Λέξεις εύρετηρίου: Εργασία, Επαγγελματικό στρες, Επαγγελματίες υγείας, Οργανωτικό / διοικητικό επίπεδο, Προσωπικότητα, Συνεργασία, Υποστήριξη, Εποπτεία

Πρόλογος
Σκοπός μας είναι να περιγράψουμε τις θεωρητικές προσεγγίσεις και να δώσουμε έμφαση στους τρόπους πρόληψης και αντιμετώπισης του συνδρόμου της επαγγελματικής εξουθένωσης ή συνδρόμου burnout, στους επαγγελματίες εκείνους, που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο χώρο της υγείας. Συγκεκριμένα θα μπορούσαμε να πούμε ότι η επαγγελματική εξουθένωση ή σύνδρομο burnout, αποτελεί μία μορφή χρόνιου και παρατεταμένου επαγγελματικού στρες, όπου το άτομο προοδευτικά αποδυναμώνεται και ταυτόχρονα αισθάνεται πως τα ψυχικά αποθέματα, που διαθέτει, δεν επαρκούν για να αντιμετωπίσει τους στρεσογόνους παράγοντες της εργασίας του.

1. Τι είναι το σύνδρομο burnout ή η επαγγελματική εξουθένωση;
O όρος burnout, αποδίδεται συνήθως στα ελληνικά με τις λέξεις εξαντλημένος ή εξουθενωμένος και εκφράζει την ψυχοσωματική καταπόνηση του εργαζόμενου και την εξάντληση όλων των προσωπικών ψυχικών του αποθεμάτων κατά την προσπάθεια προσαρμογής του στις καθημερινές δυσκολίες που σχετίζονται με την επαγγελματική του δραστηριότητα. Το συγκεκριμένο σύνδρομο αφορά κυρίως στα "επαγγέλματα φροντίδας" και εκδηλώνεται μέσω τριών επιμέρους χαρακτηριστικών γνωρισμάτων:
- Τη συναισθηματική εξάντληση, που εκδηλώνεται με μία αίσθηση ψυχικής κόπωσης του επαγγελματία που δεν διαθέτει πλέον την απαιτούμενη ενέργεια για να επενδύσει στη δουλειά του,
- Την αποπροσωποποίηση, που ταυτίζεται με την αρνητική και αγενή πολλές φορές συμπεριφορά κατά τη συναναστροφή με άτομα που ζητούν και αποδέχονται τις επαγγελματικές τους υπηρεσίες και φροντίδες και τέλος,
- Το αίσθημα μειωμένων προσωπικών επιτευγμάτων, που εκδηλώνεται κατά τη συνεργασία με άλλους με την πεποίθηση ότι η ικανότητα και η επιθυμία τους για επιτυχία μειώνονται συνεχώς.
Το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης έχει βρεθεί ότι συχνά συνδέεται με σειρά αρνητικών επιπτώσεων τόσο στη σωματική όσο και ψυχική υγεία του εργαζόμενου. Οι διαπροσωπικές σχέσεις του εργαζόμενου επιδεινώνονται, είτε εκτός είτε εντός της εργασίας. Αυτές οι αρνητικές συνέπειες δεν εκπορεύονται αποκλειστικά από το burnout, καθώς συνδέονται και με άλλες μορφές στρες. Το γεγονός όμως ότι εκφράζονται με το συγκεκριμένο σύνδρομο ενισχύει την υπόθεση πως το burnout αποτελεί ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα απ' ό,τι εθεωρείτο στο παρελθόν.
Το burnout συνδέεται με το καθημερινό στρες που βιώνει ο καθένας από μας στην εργασία του.

2.1. Πώς εκδηλώνεται το burnout;
Το burnout δεν έχει αιφνίδια έναρξη. Ξεκινά με τις πρώτες ήττες, συνεχίζει με μια σειρά ματαιωμένων ή μη πραγματοποιηθεισών προσδοκιών, αποτυχημένων σχεδίων, έλλειψη αναγνώρισης και εφόσον δεν έχουν υπεισέλθει κάποιες αλλαγές για να το εμποδίσουν, οδεύει προς τα επόμενα στάδια. Η διαδικασία έκθεσης του burnout συνεχίζεται με μείωση της εργασιακής δέσμευσης, με σημαντικό αριθμό αρνητικών συναισθηματικών αντιδράσεων, με απόσυρση και απάθεια που καταλήγουν σε ποικίλες ψυχοσωματικές αντιδράσεις και απόγνωση.
Οι κυριότεροι μελετητές που ασχολήθηκαν με το σύνδρομο burnout συμφωνούν στη σπουδαιότητά και την ανάγκη να το θεωρήσουν περισσότερο ως μία διαδικασία παρά ως μεμονωμένο συμβάν :

2.2 Διαδραστικό μοντέλο του C. Cherniss
1. Φάση του "εργασιακού στρες": Το εργασιακό στρες είναι η διατάραξη της ισορροπίας που δημιουργείται μεταξύ των διαθεσίμων πόρων και των απαιτήσεων που προέρχονται από το εξωτερικό και εσωτερικό περιβάλλον. Η διατάραξη της ισορροπίας δημιουργείται διότι οι διαθέσιμοι πόροι δεν είναι επαρκείς για να ικανοποιήσουν με κατάλληλο τρόπο τους προσωπικούς στόχους και τα αιτήματα που προέρχονται από την οργανωσιακή δομή ή τον ίδιο τον πελάτη. Αυτή η διατάραξη της ισορροπίας μπορεί να συμβεί σε οποιοδήποτε επάγγελμα, χωρίς αυτό να οδηγήσει στο burnout.
2. Φάση "εξάντλησης": Η φάση της εξάντλησης εκδηλώνεται με τη μορφή συναισθηματικής έντασης, άγχους, ευερεθιστότητας, κόπωσης, ανίας, έλλειψης ενδιαφέροντος και απάθειας. Ο εργαζόμενος βρίσκεται σε κατάσταση συναγερμού και συνεχούς έντασης, που αν δεν τη διαχειριστεί με σωστό τρόπο, μπορεί να οδηγηθεί στην απογοήτευση και στον κατακερματισμό των προσωπικών επαγγελματικών ιδανικών.
3. Φάση "αμυντικής κατάληξης": Αλλαγή στη στάση και ακαμψία στη συμπεριφορά. Οι αλλαγές αυτές συμβάλλουν όσο είναι δυνατόν στον περιορισμό των σωματικών και ψυχικών συνεπειών με την ελπίδα να επιτευχθεί η επαγγελματική επιβίωση.

2.3. Μοντέλο των Edelwick και Brodsky (1980):
1. Στάδιο ιδεαλισμού - ενθουσιασμού: Ο επαγγελματίας υγείας στην αρχή της καριέρας του βρίσκεται στο στάδιο του ενθουσιασμού, το οποίο χαρακτηρίζεται από μη ρεαλιστικές προσδοκίες, υψηλούς στόχους καθώς και υπερβολική επένδυση στις σχέσεις που αναπτύσσει με τους ασθενείς. Καθώς, διαπιστώνει ότι το έργο που παράγει δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του, απογοητεύεται.
2. Στάδιο αδράνειας - απάθειας: ο επαγγελματίας υγείας αντιλαμβάνεται ότι η εργασία δεν ικανοποιεί πλήρως τις προσδοκίες και τις ανάγκες του. Νιώθει απογοητευμένος βλέποντας τις προσπάθειές του αν είναι μάταιες, ενώ από την άλλη, αρχίζει να αμφισβητεί τις προσωπικές του ικανότητες. Έτσι αρχίζει σιγά - σιγά να αποστασιοποιείται και παράλληλα να προβάλλει ορισμένα θέματα όπως οι οικονομικές απολαβές, η σταδιοδρομία και τα εργασιακά ωράρια, σαν προβλήματα σοβαρά.
3. Στάδιο ματαίωσης: το άτομο αρχίζει να αναρωτιέται εάν αξίζει τον κόπο να εργάζεται υπό συνθήκες πίεσης και χωρίς αναγνώριση από το μέρος των άλλων. Ουσιαστικά αυτό το στάδιο είναι μεταβατικό, διότι οι εργαζόμενοι αποφασίζουν εάν θα συνεχίσουν να εργάζονται με τις ίδιες συνθήκες, ή εάν θα υιοθετήσουν μία στάση αδιαφορίας ή αποξένωσης.
4. Στάδιο απάθειας: κατά την διάρκεια αυτού του σταδίου οι επαγγελματίες υγείας επενδύουν λίγη ενέργεια και αποφεύγουν τις ευθύνες, μεταβάλλοντας τις ίδιες τους τις προσδοκίες από τη θέση εργασία.

Τα συμπτώματα της επαγγελματικής εξουθένωσης γίνονται αντιληπτά κατά τα δύο τελευταία στάδια και εκδηλώνονται σε οργανικό, ψυχικό και κοινωνικό επίπεδο (Παπαδάτου & Αναγνωστόπουλος, 1986).
Τα οργανικά συμπτώματα αφορούν συνήθως μικροενοχλήσεις, όπως κόπωση και αδυναμία, κεφαλαλγίες, γαστρεντερικές διαταραχές,, διαταραχές ύπνου ή διατροφής κ.λ.π. Άλλοτε πάλι αφορούν σοβαρότερα προβλήματα υγείας, όπως υπέρταση, έλκος, παρατεταμένες ημικρανίες, καρδιοαγγειακές ή άλλες ψυχοσωματικές διαταραχές.
Οι συναισθηματικές ενδείξεις της εξουθένωσης περιλαμβάνουν μία ψυχική εξάντληση που συνοδεύονται από άγχος και κατάθλιψη. Ο επαγγελματίας υγείας είναι αποθαρρυμένος και πιστεύει ότι δεν είναι ικανός να αντεπεξέλθει τις υποχρεώσεις του στο χώρο της εργασίας του. Πολλές φορές γίνεται εριστικός, απότομος, ευερέθιστος. Οι σχέσεις του με τους συναδέλφους του πολλές φορές διαταράσσονται. Άλλες ενδείξεις επαγγελματικής εξουθένωσης είναι η δυσκολία που παρουσιάζει ο επαγγελματίας να συγκεντρωθεί στη δουλειά του, η τάση να ξεχνάει, να μην είναι προσεχτικός. Συχνά απουσιάζει ή αργοπορεί. Μεγάλο ποσοστό από τις αναρρωτικές άδειες οφείλονται σε ψυχολογικά αίτια. Οι επιπτώσεις του συνδρόμου burnout ή αλλιώς επαγγελματικής εξουθένωσης έχουν αντίκτυπο και στην προσωπική και κοινωνική του ζωή, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι εντάσεις στις σχέσεις με σημαντικά άτομα και να ελαττώνεται η σεξουαλική διάθεσή του.

3. Ποιες είναι οι αιτίες του burnout
Σε κάθε μορφή εργασίας ενυπάρχουν πιθανές πηγές στρες,. Σε παρόμοιες συνθήκες εργασίας και οργάνωσης, υπάρχουν άτομα που παρουσιάζουν μεγαλύτερη ευπάθεια στο εργασιακό στρες. Η αλληλεπίδραση του κάθε ατόμου με την ιδιαιτερότητα του περιβάλλοντος καθορίζει μια περισσότερο ή λιγότερο θετική αντίδραση που μπορεί να οδηγήσει είτε σε μία κατάσταση στρες, είτε σε μία κατάσταση προβληματικής προσαρμογής, ή στο σύνδρομο burnout.
Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι το στρες και η επαγγελματική εξουθένωση προκύπτουν από την αλληλεπίδραση μεταξύ:
- Της προσωπικότητας του εργαζομένου, των κινήτρων και των ενδιαφερόντων του
- Της οργανωτικής δομής και της ιεραρχικής διαστρωμάτωσης
- Του είδους της δραστηριότητας που ασκείται (πρόσθετοι ψυχολογικοί παράγοντες).

Ορισμένες κατηγορίες επαγγελμάτων θεωρούνται υψηλότερης επικινδυνότητας από άλλες γιατί απαιτούν μεγαλύτερη δαπάνη ενέργειας, παρουσιάζουν αυξημένους κινδύνους και η επαφή με την πελατεία τους είναι περισσότερο φορτισμένη συναισθηματικά. Σε αυτές ανήκουν κυρίως τα άτομα που εργάζονται : σε ψυχιατρικές υπηρεσίες, στις πρώτες βοήθειες, στις Μονάδες εντατικές θεραπείας, σε ογκολογικές μονάδες και τέλος σε κλινικές με ασθενείς AIDS και άλλες σύγχρονες αναπηρίες.

α) Η προσωπικότητα του εργαζομένου
Συνήθως όσοι πλήττονται από την επαγγελματική εξουθένωση ή αλλιώς burnout, είναι άτομα ιδιαίτερα σχολαστικά, διότι έχουν ανάγκη να αποδεικνύουν στον εαυτό τους και στους άλλους ότι είναι ικανά. Τα άτομα αυτά είναι πρόθυμα, αφοσιωμένα, ενσυνείδητα και συνήθως πολύ αγχώδη, εσωστρεφή και τείνουν να ταυτιστούν με τον συνάνθρωπό τους που πάσχει.

β) Οργανωτική δομή
Μεταξύ των ποικίλων περιβαλλοντικών παραγόντων που ευνοούν την εμφάνιση του burnout, ορισμένοι, δεν μπορούν να τροποποιηθούν λόγω της πολυπλοκότητάς τους με μεμονωμένες προσπάθειες. Στις περιπτώσεις αυτές απαιτούνται εξειδικευμένες παρεμβάσεις και στρατηγικές. Η Christine Maslach, μία από τις σπουδαιότερες ερευνήτριες του burnout, έχει εντοπίσει τους παρακάτω έξι παράγοντες:
- Φόρτος εργασίας
- Έλλειψη ελέγχου
- Ανεπαρκής ενθάρρυνση
- Έλλειψη ισότητας
- Απουσία αίσθησης του "ανήκειν"
- Σύγκρουση αξιών

γ) Πρόσθετοι ψυχοπιεστικοί παράγοντες
Ορισμένες κατηγορίες επαγγελμάτων, έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσουν, διότι: απαιτούν μεγαλύτερη κατανάλωση ενέργειας, παρουσιάζουν μεγαλύτερους κινδύνους, η επαφή με τους πελάτες είναι περισσότερο συναισθηματικά φορτισμένη. Έχει αποδειχτεί ότι οι γιατροί που εργάζονται σε νοσοκομείο βιώνουν υψηλότερα επίπεδα burnout, συγκριτικά με εκείνους που εξασκούν ιδιωτικά το επάγγελμα. Επιπλέον, οι γιατροί που εργάζονται στον ψυχιατρικό τομέα, στα ογκολογικά και πνευμονολογικά τμήματα, μαζί με εκείνους που απασχολούνται σε τμήματα με χρόνιες, ανίατες και καταληκτικές νόσους και προγνώσεις για κακοήθεια, εκδηλώνουν υψηλότερα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης από εκείνα των συναδέλφων τους άλλων τμημάτων, όπως ΩΡΛ, οφθαλμολογία.

4. Το burnout είναι μία αρνητική κατάσταση για:
- Τον επαγγελματία υγείας, εξαιτίας των ποικίλων ψυχικών και σωματικών συμπτωμάτων.
- Τους οικείους του, εξαιτίας της μεταφοράς των συμπτωμάτων του στην οικογένεια
- Τους χρήστες υπηρεσιών υγείας, εξαιτίας της χαμηλής ποιότητας υπηρεσιών που απολαμβάνουν.
- Τους φορείς παροχής υπηρεσιών, οι οποίοι είναι μάρτυρες της ποιοτικής υποβάθμισης των υπηρεσιών αυτών και υφίστανται μία αύξηση κόστους. Μία τέτοια αύξηση μπορεί να προέρχεται επίσης και από το κόστος του προσωπικού, το οποίο σε συνθήκες επαγγελματικής εξουθένωσης, αντί να βελτιώνει την απόδοσή του, αντίθετα την επιδεινώνει.
Αυτές οι καταστάσεις δημιουργούν μέσα σε ένα νοσοκομείο ένα αίσθημα ενοχής και προκαλούν την κινητοποίηση δαπανηρών αμυνών που έχουν σαν συνέπεια να τροφοδοτούν τον φαύλο κύκλο του burnout.

5.1. Πως αντιμετωπίζεται η επαγγελματική εξουθένωση:
Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της επαγγελματικής εξουθένωσης, οι ερευνητές έχουν προτείνει παρεμβάσεις τόσο στο ατομικό επίπεδο όσο και στο επίπεδο οργάνωσης του εργασιακού χώρου.

5.2. Παρεμβάσεις σε ατομικό επίπεδο
1. Η έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων. Ο εργαζόμενος σ'αυτή την περίπτωση βιώνει στρες, οπότε θα πρέπει να ασχοληθεί με την εαυτό του πριν οδηγηθεί τελικά στην εξουθένωση. Συνήθως ο επαγγελματίας πιστεύει ότι αντέχει, και έτσι εντοπίζει το πρόβλημά του όταν εμφανίζει σοβαρή διαταραχή. Στην ουσία τα συμπτώματα της επαγγελματικής εξουθένωσης αποτελούν προειδοποίηση δυσλειτουργίας στην ψυχική και κοινωνική υπόσταση του ατόμου και βέβαια σ' αυτή την περίπτωση καλείται να αναθεωρήσει ορισμένες συνήθειες που έχει αποκτήσει στη ζωή του.
2. Η επανεκτίμηση των προσωπικών στόχων και προσδοκιών. Οι προσωπικές προσδοκίες ανάγκες και στόχοι του επαγγελματία επηρεάζουν τη συμπεριφορά του και συχνά αποτελούν μια από τις σημαντικότερες πηγές πρόκλησης χρόνιου στρες.
3. Η αναγνώριση των στρατηγικών αντιμετώπισης που υιοθετεί ο επαγγελματίας για να αξιολογήσει ποιες είναι αποτελεσματικές για την επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει στον εργασιακό του χώρο.
4. Η αναζήτηση υποστήριξης από την οικογένεια, φίλους, συναδέλφους, όσο και από επαγγελματίες της ψυχικής υγείας μπορεί να συμβάλλει στην αντιμετώπιση της εξουθένωσης.
5. Η ενασχόληση με ενδιαφέροντα και δραστηριότητες βοηθούν τον επαγγελματία να ξεφύγει από την καθημερινή ρουτίνα.
6. Η σωστή διατροφή και άσκηση καθώς και η ανάπαυση συμβάλλουν κατά πολύ στην αντιμετώπιση της επαγγελματικής εξουθένωσης και στην προστασία του εργαζόμενου από τις επιπτώσεις ενός χρόνιου στρες.
7. Η προσωπική επιλογή της συγκεκριμένης θέσης εργασίας ή η αλλαγή χώρου εργασίας αυξάνει την αίσθηση προσωπικού ελέγχου καθώς ο επαγγελματίας νιώθει ότι είναι υπεύθυνος για τις αποφάσεις του.

5.3. Παρεμβάσεις σε οργανωτικό / διοικητικό επίπεδο
1. Η τοποθέτηση του κατάλληλου επαγγελματία στην κατάλληλη θέση, αυξάνει τις πιθανότητες απόδοσης του όπως επίσης και την παροχή ποιοτικής φροντίδας. Κάθε χώρος εργασίας θα πρέπει να θεσπίσει σαφή κριτήρια για την πρόσληψη προσωπικού ικανού να ανταποκριθεί στις ανάγκες του.
2. Η αποσαφήνιση του ρόλου και των καθηκόντων και η συμμετοχή του επαγγελματία στη λήψη αποφάσεων τον βοηθούν να ξεπεράσει το στρες που δημιουργείται στην εργασία.
3. Η δημοκρατική διοίκηση στο χώρο της εργασίας συμβάλλει στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση της επαγγελματικής εξουθένωσης. Όταν υπάρχει δημοκρατική διοίκηση αναπτύσσονται σχέσεις αμοιβαίου σεβασμού και δημιουργείται η συνεργασία ανάμεσα στους συναδέλφους.
4. Η πολυμορφία στην εργασία προστατεύει κατά πολύ τον επαγγελματία από την επαγγελματική εξουθένωση. Σαν παράδειγμα θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τον επαγγελματία της υγείας ο οποίος απασχολείται σε κάποιο τμήμα του νοσοκομείου όπου νοσηλεύονται τα βαριά περιστατικά, φυσικό είναι ότι κάποια στιγμή θα νιώσει έντονο στρες.
5. Η χορήγηση προς τους εργαζόμενους αδειών, τους δίνουν την δυνατότητα να απομακρυνθούν από το χώρο της εργασίας τους όπου είναι παγιδευμένοι σε ένα συγκεκριμένο ρόλο.
6. Σημαντικό κίνητρο για τους εργαζομένους αποτελούν οι δυνατότητες επαγγελματικής εξέλιξης.
7. Η λειτουργία ομάδων ψυχολογικής υποστήριξης είναι ευεργετική διότι έτσι μειώνεται το άγχος και αυξάνεται η αυτοεκτίμηση μεταξύ των εργαζομένων. Η λειτουργία ομάδων ψυχολογικής υποστήριξης συμβάλλει επίσης στην ενίσχυση της επικοινωνίας και αλληλοϋποστήριξης μεταξύ των μελών του προσωπικού υγείας, πράγμα που ελαχιστοποιεί την αίσθηση απομόνωσης που δημιουργεί η επαγγελματική εξουθένωση.
8. Η συμβουλευτική εποπτεία που απευθύνεται σε έναν εργαζόμενο ή σε μία ομάδα εργαζομένων, βοηθάει το άτομο να αξιοποιήσει δημιουργικά τις ικανότητές του για την επίλυση των προβλημάτων που προκύπτουν στον χώρο της εργασίας.
9. Η δυνατότητα συνεχιζόμενης επιμόρφωσης και εκπαίδευσης των επαγγελματιών υγείας συμβάλλουν στην απόκτηση εξειδικευμένων γνώσεων και φυσικά έτσι αντιμετωπίζουν οποιοδήποτε πρόβλημα με συνέπεια και αποτελεσματική επικοινωνία.
10. Η συλλογική διεπιστημονική συνεργασία στους επαγγελματίες υγείας προϋποθέτει την αναγνώριση του ρόλου, των καθηκόντων αλλά και των ορίων κάθε ειδικού και τη συμβολή του στην κατανόηση, προσέγγιση και χειρισμό κάθε περίπτωσης στο χώρο εργασίας του.

6. Ο ρόλος των στελεχών υγείας
Ο ρόλος των στελεχών υγείας είναι πολύ σημαντικός. Ο διοικητικός ρόλος είναι σαφώς περίπλοκος και απαιτητικός. Τα διοικητικά στελέχη έχουν την ευθύνη να διευκολύνουν και την ανάρρωση του προσωπικού από το σύνδρομο burnout, αλλά και την επιστροφή του στην κανονική λειτουργία και παραγωγικότητα. Βασική προϋπόθεση είναι να δίνουν το καλό παράδειγμα και να παρέχουν στο προσωπικό ανατροφοδότηση (Allexander &Wells, 1991, Duckworth, 1986). Τα διοικητικά στελέχη αναγνωρίζοντας τα δικά τους αισθήματα θα δείχνουν περισσότερη συναισθηματική κατανόηση στις σχέσεις τους με το προσωπικό και θα μειώσουν την πιθανότητα το προσωπικό να καταπιέζει τις δικές του αντιδράσεις. Τα στελέχη μπορούν να θεραπεύσουν κατά κάποιο τρόπο, την επαγγελματική εξουθένωση παρέχοντας ακριβείς πληροφορίες, ενθαρρύνοντας δραστηριότητες, παρέχοντας ευκαιρίες στους εργαζόμενους να συζητήσουν ορισμένα θέματα σχετικά με το τι ακριβώς μπορεί να τους βοηθήσει για να αντιμετωπίσουν το στρες.
Το προσωπικό πρέπει να ενθαρρυνθεί να επιστρέψει στην εργασία του και να ξαναρχίσει τις επαφές με τους συναδέλφους του. Ο ρόλος των στελεχών είναι να βοηθήσουν το προσωπικό να ενταχθεί και πάλι στην εργασία του με ρυθμούς αργούς και σταθερούς. Εδώ ακριβώς θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η ικανότητα των στελεχών να σχεδιάζουν και να εφαρμόζουν κατάλληλες στρατηγικές μείωσης της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι μεγάλης σημασίας, διότι ο ρόλος των στελεχών είναι δυνατόν να επηρεάσει την ευημερία του εργαζομένου και το παθητικό του νοσοκομείου. Οι σωστές στρατηγικές και τα κίνητρα μπορούν να βοηθήσουν να επικοινωνήσουν τα διοικητικά στελέχη με τους εργαζόμενους και να δημιουργήσουν μία βάση για την ανάπτυξη των απαραίτητων συνθηκών για την υποστήριξη αποτελεσματικών παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση της επαγγελματικής εξουθένωσης (σύνδρομο burnout).

7.1. Συμπεράσματα.
Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι η επαγγελματική εξουθένωση έχει αρνητικές επιδράσεις τόσο στην εργασιακή όσο καί στην προσωπική, κοινωνική και ψυχική ζωή του επαγγελματία. Κρίνονται λοιπόν σκόπιμες παρεμβάσεις με στόχο την εκπαίδευση των εργαζομένων σε θέματα όπως: η ικανοποίηση από την εργασία, η συμβουλευτική υποστήριξη στη διάρκεια εξουθένωσης των ατόμων, έγκαιρη διάγνωση και σωστή αντιμετώπιση της επαγγελματικής εξουθένωσης. Εκτός όμως από την εκπαίδευση αποτελεσματικές μεθοδεύσεις για τη διαχείριση του προβλήματος αφορούν την καλύτερη οργάνωση, τη δημοκρατική διοίκηση, την πολυμορφία στην εργασία, τον σωστό ρόλο του επαγγελματία, την στήριξη του εργαζόμενου.
Θα πρέπει να προστατεύσουμε τον εργαζόμενο διότι οι συνέπειες της επαγγελματικής εξουθένωσης ή το σύνδρομο burnout, δεν αφορούν μόνο στη φυσική κατάσταση του ατόμου αλλά και στη συμπεριφορά του τόσο στη δουλειά όσο και στην προσωπική του ζωή. Διότι όπως υποστήριξε ο κοινωνικός ανθρωπολόγος Studs Terkel στο βιβλίο του "Δουλεύοντας", "η εργασία είναι η αναζήτηση για καθημερινό νόημα, όπως και για καθημερινό φαγητό, για αναγνώριση καθώς και για χρήματα, για ευχαρίστηση παρά για αποχαύνωση, με άλλα λόγια για κάποιο είδος ζωής παρά για ένα είδος θανάτου από Δευτέρα ως Παρασκευή".*

7.2. Επίλογος
Μετά από όσο αναφέραμε κυρίαρχος στόχος είναι η υλοποίηση δράσεων κατάρτισης, η εφαρμογή οργανωτικών μοντέλων, η μεθοδολογική λήψη αποφάσεων που αφορούν στις εργασιακές δραστηριότητες και έχουν να κάνουν με την πρόληψη του εργασιακού στρες που προκαλεί το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης. Οι σύγχρονες γνώσεις γύρω από την προέλευση και τη γένεση του συνδρόμου θα οδηγήσουν στην επίτευξη των ακόλουθων στόχων :
1. Ενημέρωση των εργαζομένων για τους κινδύνους στους οποίους τους εκθέτει το στρες που υφίστανται στους χώρους εργασίας και τις διαπροσωπικές σχέσεις
2. Ίδρυση και λειτουργία στους οργανισμούς, μίας υπηρεσίας προσανατολισμού και κατάρτισης που θα προετοιμάζει τους εργαζόμενους για την πρόληψη του στρες
3. Εκπαίδευση των μεσαίων και ανωτέρων στελεχών των οργανισμών στη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού και την λήψη αποφάσεων στις οποίες θα λαμβάνουν υπόψη τους την επίδραση του συνδρόμου της επαγγελματικής εξουθένωσης.
4. Εκπαίδευση όλων των εργαζομένων στη βελτίωση διαχείρισης του στρες
5. Θέσπιση ενός κανονισμού, στους οργανισμούς, που θα αφορά την πρόληψη του στρες
6. Κατάρτιση των εργαζομένων σε δράσεις οργανωτικού μετασχηματισμού που θα αποσκοπούν στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας.

ΒιβλιογραφIα
1) Δανάη Παπαδάτου, Φώτιος Αναγνωστόπουλος (1999). Επαγγελματική Εξουθένωση. Η Ψυχολογία στο χώρο της Υγείας, κεφ. 11, σελ. 242 - 265. Αθήνα. Ελληνικά Γράμματα.
2) Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ)*. 2003. Ημερίδα για το burnout, Αθήνα 19 Οκτωβρίου
3) Α.Σ Σταματίου (2001) Στρες : Τι το δημιουργεί - Καθημερινό στρες : ο ύπουλος εχθρός, στην Εφημ. Ελευθεροτυπία, Αφιέρωμα, Τεύχος 110/ 20-02-2001, Εργασιακό Στρες : "Ο σιωπηλός δολοφόνος".
4) Cary L. Cooper, PHD.(2001): "Οι πιέσεις στο χώρο εργασίας" στην Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, Αφιέρωμα, Τεύχος 11/20-02-2001, Εργασιακό Στρες : "Ο σιωπηλός δολοφόνος".
4) Γ. Κουλιεράκης, Ο.Μεταλληνού, Π. Πάντζου (2000) Στήριξη των Επαγγελματιών Υγείας. Στο Κοινωνιολογική και Ψυχολογική Προσέγγιση των Νοσοκομείων/Υπηρεσιών Υγείας, κεφ. 4, σελ. 133 - 155. Πάτρα. ΕΑΠ.
5) Δ. Αγραφιώτης, (1988) Υγεία και Αρρώστια. Κοινωνικο - πολιτιστικές διαστάσεις. Αθήνα. Εκδ. Λίτσας
ΞενOγλωσση ΒιβλιογραφIα
Edelwich J, Brodsky A, Burnout : Stages of disillusionment in helping professions, εκδ. Human Sciences Press, New York 1980
Freudenberger H.J, "Staff burnout", στο Journal of Social Issues, τεύχος 30,σ. 159,165,1974
Maslach C., Jackson S.E., "Burnout in organizational settings", στο Applied Social Psychology Annual, τεύχος 5, σ. 133-153, 1986.

*Η ΕΠΑΨΥ είναι σωματείο με σκοπούς κοινωφελείς και μη κερδοσκοπικούς που ιδρύθηκε το 1988 και έχει έδρα την Αθήνα.

ΗΟΜΕPAGE