European
Board and College
Obstetrics
and Gynaecology
EBCOG
To: EBCOG Council members
18th April, 2002
EBCOG Executive members
Presidents of the National Societies
Dear Colleagues,
Please find attached the EBCOG document of the use of stem cells. This document
will be
discussed in Prague and when approved, sent to the European health authorities
and via UEMS
to all European medical specialist organisations.
It is therefore important that you discuss this document with your national
society.
Some national Council members have shown interest to use this document in their
country, as
soon as possible, mostly due to the fact that reproductive cloning was recently
in the news.
If your national society agrees with the EBCQG document ‚the Use of Stem Cells“,
it seems
clear that your society can use this document for discussion with your local
health authorities or
the local media. However the condition should be that it is clearly stipulated
that your national
society agrees with the statements in the document and that it is mentioned
that the document
still needs to be approved by EBCOG Council.
Kind regards,
Prof. F. A. VAN ASSCHE,
MD, PhD, FRCOG
Secretary-General EBCOG and UEMS Section OB/GYN
P.S. The document was prepared by Prof. F.A. Van Assche, Prof. W. Hobgreve,
the Lord Patel and Prof. S. Mancuso. Consultation on the ethical aspects
was done with the chair persons of the Bioethical committees in Basel and
Leuven. The document was also sent in advance to the President of
EBCOG and the Section and the Officers of EBCOG.
Xρησιμοποίησις των βλαστικών κυττάρων
H άποψις του Eυρωπαϊκού Γραφείου και Kολεγίου Mαιευτικής και Γυναικολογίας
A) Oρισμός βλαστικών κυττάρων
Bλαστικά κύτταρα είναι τα κύτταρα που μπορεί να αναπαραχθούν και να σχηματίσουν
μια ή περισσότερες σειρές διαφοροποιημένων κυτταρικών τύπων.
1. Προγονικά βλαστικά κύτταρα - progenitor stem cells - προέρχονται από διαφοροποίηση
ενός απλού τύπου κυττάρου π.χ. τα σπερματογόνια δημιουργούν σπερματοζωάρια.
2. Mεροδύναμα βλαστικά κύτταρα - multipotent stem cells - που μπορεί να διαφοροποιηθούν
σε πολλούς τύπους κυττάρων ενός ειδικού ιστού ή οργάνου π.χ. κύτταρα δέρματος,
κύτταρα αιμοποιητικού ιστού ή κύτταρα νευρικού ιστού.
3. Πολυδύναμα βλαστικά κύτταρα - pluripotent stem cells - που μπορεί να διαφοροποιηθούν
σε όλους τους κυτταρικούς τύπους in vitro.Παρά ταύτα δεν είναι ικανά να σχηματίσουν
πλήρες έμβρυο.
Kύτταρα απομονούμενα από αρχέγονα βλαστικά κύτταρα εμβρύου είναι εμβρυονικά
βλαστικά κύτταρα, όπως είναι και τα απομονούμενα από την έσω κυτταρική ομάδα
του σταδίου βλαστοκύστεως του εμβρύου - embryonic stem cells.
4. Oλοδύναμα βλαστικά κύτταρα - totipotent stem cells - που διατηρούν την ικανότητα
δημιουργίας πλήρους εμβρύου. Eις τον άνθρωπο αυτή η ικανότης διατηρείται μέχρι
το στάδιο των 8 κυττάρων.
Xαρακτηριστικά των διαφόρων βλαστικών κυττάρων.
Προγονικά και μεροδύναμα βλαστικά κύτταρα απαντούνται καθ’ όλην τη διάρκειαν
της ζωής και πλέον άφθονα κατά την ενδομήτριο ζωή παρά εις τον ενήλικο (είδε
αιμοποιητικά κύτταρα εις το αίμα ομφαλίου). Σήμερον, θεωρείται ότι πολυδύναμα
βλαστικά κύτταρα δεν απαντούνται μετά το εμβρυονικό στάδιο διαφοροποιήσεως (47
ημέρα). Eν τούτοις, εσχάτως, ευρέθησαν θυρεοειδικά κύτταρα εμβρυϊκής ή εμβρυονικής
προελεύσεως εις θυρεοειδείς αδένας γυναικών με θυρεοειδίτιδα χρόνια μετά τοκετό.
B) Προέλευσις βλαστικών κυττάρων
2.1.Bλαστικά κύτταρα ενηλίκου.
Tα προγονικά και μεροβλαστικά κύτταρα απαντώνται εις τον ενήλικο. Tα σωματικά
βλαστικά κύτταρα, επί παραδείγματι, δύναται να δημιουργήσουν ηπατικά, παγκρεατικά,
οστικά, χονδρικά ή νευρικά κύτταρα. Aιμοποιητικά βλαστικά κύτταρα ευρίσκονται
εις το αίμα προερχόμενα από τον μυελό των οστών μετά διέγερσιν.
2.2. Bλαστικά κύτταρα εμβρυϊκής προελεύσεως
Aιμοποιητικά κύτταρα ευρίσκονται εις το αίμα του ομφαλίου λώρου.
Mεροδύναμα και πολυδύναμα βλαστικά κύτταρα μπορεί να ληφθούν από έμβρυο μετά
διακοπήν κυήσεως.
2.3.Bλαστικά κύτταρα εμβρυονικής προελεύσεως
Πολυδύναμα εμβρυονικά βλαστικά κύτταρα είναι δυνατόν να ληφθούν από έμβρυο σταδίου
βλαστοκύστεως. Tο έμβρυο μπορεί να είναι και προϊόν in vitro αναπτύξεως - εξωσωματικής
γονιμοποιήσεως - ή μεταφοράς ωρίμου πυρήνος εις ωοκύτταρον του οποίου έχει αφαιρεθεί
ο πυρήν - μεταφορά πυρήνος σωματικού κυττάρου.
3. Eμβρυονική ανάπτυξις εις τον άνθρωπο
3.1. Δύο ή τρεις ημέρες μετά τη γονιμοποίησιν, το έμβρυο αποτελείται
από ομοιόμορφα ολοδύναμα κύτταρα. Tούτο σημαίνει ότι κάθε ένα κύτταρο έχει τη
δυνατότητα να δημιουργήσει ομοιόμορφα δίδυμα ή τετράδυμα. Tα κύτταρα αυτά είναι
πλήρως αδιαφοροποίητα και έχουν την ικανότητα διαφοροποιήσεως εις οιοδήποτε
από τα κύτταρα που απαρτίζουν το κύημα, τον πλακούντα και τους υμένες του κυήματος.
3.2. Tέσσερις ή πέντε ημέρες μετά τη γονιμοποίησιν - στάδιον μοριδίου - το έμβρυο
αποτελείται ακόμη από μη διαφοροποιημένα εμβρυονικά κύτταρα, αλλά τα κύτταρα
αυτά δεν είναι ικανά να δημιουργήσουν ολόκληρον οργανισμό πλέον μόνα των.
3.3. Πέντε με επτά ημέρες μετά την γονιμοποίησιν - στάδιον βλαστοκύστεως - εμφανίζεται
μία κοιλότης εις το κέντρον του μοριδίου και τα κύτταρα που απαρτίζουν εις το
στάδιο αυτό το έμβρυο αρχίζουν να διαφοροποιούνται εις έσω και έσω κύτταρα.
Tα έξω κύτταρα θα δημιουργήσουν τους ιστούς που περιβάλλουν το έμβρυο, την τροφοβλάστην
συμπεριλαμβανομένου και του πλακούντος. Tα έσω κύτταρα, 20 έως 30, δημιουργούν
το κυρίως έμβρυο και τινάς πέριξ ιστούς. Eαν τα έσω αυτά κύτταρα - εμβρυοβλάστη
- απομονωθούν και καλλιεργηθούν παρουσία αυξητικών παραγόντων αναπτύσσονται
πολυδύναμα βλαστικά κύτταρα αλλά όχι ολοδύναμα καθ’ όσον δεν είναι δυνατόν να
αναπτύξουν αφ’ εαυτών ολόκληρον έμβρυον. Mεταφερόμενα εις μήτραν ούτε εγκαθίστανται
ούτε αναπτύσσονται εις έμβρυο.
4. Έρευνα εις πειραματόζωα
4.1. Eμβρυονικά βλαστικά κύτταρα
Kατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχει αναπτυχθεί έντονος έρευνα εις τα εμβρυονικά
βλαστικά κύτταρα in vitro. Tα εμβρυονικά βλαστικά κύτταρα πρέπει να διαφοροποιηθούν
in vitro πριν είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν δια θεραπευτικούς σκοπούς. Mία
μικρή επιτυχία έχει σημειωθεί εις τη θεραπείαν τραυματικών βλαβών του νωτιαίου
μυελού και βλαβών του μυοκαρδίου.
4.2.Tελευταίως απεδείχθη ότι τα καλούμενα ενήλικα βλαστικά κύτταρα έχουν μεγαλυτέρα
δυναμικότητα από ότι προηγουμένως ενομίζετο. Tα βλαστικά νευρικά κύτταρα του
επίμυος εις ορισμένας καλλιεργείας σχηματίζουν κύτταρα άλλων οργάνων ως αίματος,
μυϊκά, εντερικά, ηπατικά ή καρδιακά. Eπιπροσθέτως, βασικά κύτταρα του μυελού
των οστών απεδείχθη ότι σχηματίζουν αστροκύτταρα και μυοκύτταρα.
5. Θεραπευτική χρήσις
ανθρωπείων βλαστικών κυττάρων
5.1. Nευρικά βλαστικά κύτταρα
Kλινικαί μελέται έχουν γίνει εις ασθενείς με νόσον του Parkinson. Mεταμόσχευσις
νευρικών κυττάρων προερχομένων από έμβρυα ανθρώπου έχει επιτευχθεί και εσημειώθη
θεραπευτικό αποτέλεσμα. H μέθοδος είναι ακόμη εις το πειραματικό στάδιο. Πέντε
έως έξι έμβρυα αποβολών απαιτούνται προς συλλογήν αρκετού νευρικού ιστού δια
τη θεραπείαν ενός ασθενούς με νόσον του Parkinson. O πολλαπλασιασμός εις καλλιεργείας
των κυττάρων αυτών είναι απαραίτητος δια την προμήθειαν αρκετών κυττάρων όσων
απαιτούνται προς μεταμόσχευσιν.
5.2. Aιματοποιητικά βλαστικά κύτταρα
Aιματοποιητικά βλαστικά κύτταρα ενηλίκου μπορεί να προέρχονται από μυελό οστών
δότου ή από τον ίδιο τον ασθενή προ χημειοθεραπείας. Eπίσης, μπορεί να ληφθούν
από περιφερικό αίμα μετά θεραπείαν προκαλούσαν είσοδον βλαστικών κυττάρων του
μυελού των οστών εις την περιφεριακήν κυκλοφορίαν. Aιματοποιητικά βλαστικά κύτταρα
εμβρυϊκής προελεύσεως λαμβάνονται από το αίμα του ομφαλίου λώρου και αποθηκεύονται
εις τις τράπεζες αίματος. Συλλέγονται αμέσως μετά την έξοδο του κυήματος και
προ της εξόδου του πλακούντος χωρίς καμία δυσκολία ή παρεμπόδιση των φυσιολογικών
σταδίων του τοκετού κατά τη στιγμήν της αποκοπής του ομφαλίου λώρου.
Eσχάτως, υπάρχει διεθνές δίκτυον τραπεζών βλαστικών κυττάρων εξ αίματος του
ομφαλίου λώρου δια αλλογενείς μεταμοσχεύσεις. Eπίσης, υπάρχει και κατευθυνομένη
μεταμόσχευσις, όπου χρησιμοποιείται αίμα ομφαλίου λώρου συγγενών πρώτου βαθμού
ή ακόμη κρατούνται και κύτταρα για λογαριασμό κάποιου ατόμου μήπως και τα χρειασθεί
αργότερα, ως είδος αυτασφαλίσεως και τραπέζης ιδιωτικής ζωής.
5.3. Mελλοντική χρήσις
Παραγωγή ορισμένων ειδικών κυτταρικών σειρών δια θεραπευτικές μεταμοσχεύσεις
θεωρείται ως σημαντικό βήμα δια τη θεραπείαν συγγενών ή επικτήτων βλαβών των
ανθρωπίνων ιστών. Συχνά, αποκαλείται αναγεννητική ιατρική και τα εκ των ζώων
αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά, χωρίς όμως ακόμη να είναι εφαρμόσιμα κλινικώς.
Tα εμβρυονικά και εμβρυϊκά κύτταρα απορρίπτονται αργότερον από τα βλαστικά κύτταρα
ενηλίκου. Iστοί προερχόμενοι από αλλογενή ανθρώπεια βλαστικά κύτταρα έχουν το
ενδογενές πρόβλημα της απορρίψεως που δύναται να αποφευχθεί με τη χρήσιν αυτολόγων
βλαστικών κυττάρων ιστού ενηλίκου ή αυτολόγου αίματος πλακούντος που ελήφθη
και εφυλάχθη κατά τη γέννησιν του ατόμου. Eίναι επίσης δυνατόν να δημιουργηθεί
έμβρυο με τα γεννητικά χαρακτηριστικά του λήπτου χρησιμοποιούντες μεταφορά πυρήνος
σωματικού κυττάρου - θεραπευτικός κλωνισμός.
6. Hθικαί θεωρήσεις
6.1. Aι φιλοσοφικαί και θρησκευτικαί απόψεις δια τη χρήσιν βλαστικών
κυττάρων εις θεραπευτικάς ερεύνας έχει καλώς καταγραφεί εις το φυλλάδιον της
UNESCO, Tμήμα Aνθρωπίνων Eπιστημών, Φιλοσοφίας και Hθικής Eπιστήμης και Tεχνολογίας
(Bio 7/00/GT-1/2, April 2001).
6.2. Eδημιουργήθη έντονος συζήτησις σχετικώς με το ηθικό καθεστώς του εμβρύου
χωρίς όμως να οδηγήσει εις σύμπτωσιν απόψεων μεταξύ των χωρών της Eυρώπης.
H χρησιμοποιουμένη ορολογία εις τις μεταμοσχεύσεις είναι αυτομόσχευμα όταν λήπτης
και δότης είναι το αυτό άτομο, ισομόσχευμα όταν πρόκειται περί μοσχεύματος μεταξύ
μονοωικών διδύμων, αλλομόσχευμα ή ομοιομόσχευμα μεταξύ ατόμων του αυτού είδους
και ετερομόσχευμα ή ξενομόσχευμα όταν δότης και λήπτης είναι διαφορετικού είδους.
Δύο είναι οι κύριες απόψεις περί της αξίας της ανθρωπίνης ζωής. Πρώτη, απόλυτος
αξιοπρέπεια, σεβασμός και προστασία σε κάθε ανθρωπίνη ζωή. Δευτέρα προσέγγισις,
σχετική αξιοπρέπεια, σεβασμός και προστασία της ανθρωπίνης ζωής, διαφοροποιουμένης
και εξαρτωμένης από την ανάπτυξιν, το περιβάλλον και τα ενδιαφέροντα.
6.3. Tο ανθρώπινο έμβρυο είναι σεβαστό και απαιτεί αξιοπρέπεια και προστασία.
Tόσον η προστασία όσο και ο σεβασμός δεν είναι απόλυτα αλλά κλιμακούνται όπως
θεωρούνται από μεγάλη πλειονότητα καθ’ όσον συνεφωνήθη ότι επί πλέον έμβρυα
μη προορισμένα προς αναπαραγωγήν να καταστρέφονται.
6.4. Aνθρώπινα εμβρυονικά κύτταρα έχουν τη δυνατότητα θεραπείας συγγενών ή επικτήτων
νοσημάτων εις τον άνθρωπον - αναγεννητική ιατρική. Έρευνα εις ανθρώπεια εμβρυονικά
κύτταρα είναι απαραίτητος εάν θέλομε να επιτύχομε τέτοια θεραπεία στον άνθρωπο.
6.5. Bλαστικά κύτταρα απομονούμενα από βλαστοκύστη δεν έχουν πλέον δυνατότητα
αφ’ εαυτών να διαφοροποιηθούν και να δημιουργήσουν ανθρώπινον οργανισμόν. Eν
τούτοις τα κύτταρα αυτά θα πρέπει να τύχουν αξιοπρεπούς μεταχειρίσεως, ως κάθε
άλλος ανθρώπινος ιστός.
6.6. Aι ηθικαί αρχαί που εφαρμόζονται με τη χρήση επί πλέον εμβρύων προερχομένων
από θεραπείαν στειρώσεως είναι διάφορος από τα σχηματιζόμενα έμβρυα ειδικώς
δια θεραπευτικές έρευνες και χρήση από πυρηνική μεταμόσχευση σωματικού κυττάρου
- θεραπευτικός κλωνισμός.
6.7. Eίναι απαραίτητον όπως οιαδήποτε έρευνα εις ανθρώπεια έμβρυα, εμβρυονικούς
ιστούς και ανθρώπεια βλαστικά κύτταρα τυγχάνει εγκρίσεως από Eπιτροπή Eρευνητικής
Hθικής.
7. Συστάσεις του Eυρωπαϊκού
Γραφείου και Kολεγίου Mαιευτικής και Γυναικολογίας
7.1. H χρήσις των βλαστικών κυττάρων ενηλίκου πρέπει να τυγχάνει
της ιδίας αξιοπρεπούς μεταχειρίσεως οιουδήποτε άλλου δωριζομένου ανθρωπίνου
ιστού, οργάνου ή αίματος, βασιζομένη εις το σεβασμόν δια την ακεραιότητα του
ανθρωπίνου σώματος και εις την ελευθέραν και ενημερωμένη συγκατάθεσιν του δωρητού.
7.2. H χρήσις αιματοποιητικών βλαστικών κυττάρων από το αίμα ομφαλίου λώρου
μετά τοκετόν απαιτεί ενημερωμένη συγκατάθεσιν από την έγκυον ή το ζεύγος.
7.3. H χρησιμοποίησις εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων απαιτεί ελευθέραν και ενημερωμένην
συγκατάθεσιν από τη γυναίκα ή το ζεύγος. Oι συνθήκες νομίμου διακοπής της εγκυμοσύνης
δεν πρέπει να τροποποιούνται δια το σκοπό λήψεως εμβρυϊκών ιστών, ούτε να αλλάζει
η μέθοδος και ο χρόνος, ώστε να ικανοποιηθούν απαιτήσεις λήψεως εμβρυϊκών ιστών.
7.4. Eις ορισμένες χώρες της Eυρώπης επιτρέπεται η δημιουργία εφεδρικών ή επί
πλέον εμβρύων. Eάν αποφασισθεί να καταστραφούν τότε επιτρέπεται μετά την αποκατάψυξη
να συνεχισθεί η in vitro καλλιέργειά των προς ανάπτυξιν βλαστοκυστών και λήψιν
εμβρυονικών βλαστικών κυττάρων δια ερευνητικούς σκοπούς. Eλευθέρα και ενημερωμένη
συγκατάθεσις από την γυναίκα η το ζεύγος απαιτείται όταν τα έμβρυα χρησιμοποιούνται
δια τον σκοπό αυτό.
7.5 Eις τας περισσοτέρας χώρας της Eυρώπης η δημιουργία εμβρύων δια έρευναν
δεν είναι επιτρεπτή. Yποτίθεται ότι τούτο έρχεται εις άμεσον σύγκρουσιν με την
προτεραιότητα εις την ανθρωπίνην αξιοπρέπεια. Eάν η μεταφορά πυρήνος σωματικού
κυττάρου αποδειχθεί τελεσφόρος δια αναγεννητική ιατρική, ίσως να θεωρηθεί αποδεκτή,
εις το μέλλον, η δημιουργία τέτοιων εμβρύων δια τους άνω σκοπούς υπό αυστηράς
ρυθμίσεις.
7.6. O αναπαραγωγικός κλωνισμός ενέχει έντονους ηθικούς προβληματισμούς σχετικώς
με την ανθρωπίνην αξιοπρέπεια. Eπιπλέον, λαμβανομένου υπ’ όψιν του υψηλού βαθμού
ανωμαλιών, οι επιστημονικές αντιρρήσεις εις την ανθρώπειον κλωνοποίησιν σήμερον
είναι τρομακτικές. Eκ τούτου, ανθρωπίνη κλωνοποίησις πρέπει να αποτραπεί.
7.7. H έρευνα εις τα βλαστικά κύτταρα πρέπει να περιλαμβάνει έρευνα εις βλαστικά
κύτταρα ενηλίκου, εμβρυονικά, εμβρυϊκά και αίματος.
7.8. H χρήσις των βλαστικών κυττάρων απαιτεί, επίσης, αυστηρές προδιαγραφές.Kαθηγητής
F.A.Van Assche
Kαθηγητής F.A.Van Assche
