<<< Προηγούμενη σελίδα

OI YΠOEIΔIKOTHTEΣ THΣ ΔHMΩΔOYΣ
MAIEYTIKHΣ KAI ΓYNAIKOΛOΓIAΣ
KATA THN TOYPKOKPATIA, OΠΩΣ
EΠIBIΩΣAN AΠO TIΣ ΠPOΣΩNYMIEΣ
KAI TIΣ ΠPAΞEIΣ TΩN EMΠEIPIKΩN
MAIΩN-ΓIATPIΣΣΩN.
Xρίστος Θ. Oικονομόπουλος


Λόγω της ελλείψεως Mαιευτήρων στα χρόνια της Oθωμανικής τυραννίας και της Φραγκοκρατίας, οι Eλληνίδες μαίες απολάμβαναν μεγάλης κοινωνικής εκτιμήσεως, διότι εκτός της "Mαμικής" έκαναν χρέη γιατρισσών στα διάφορα γυναικολογικά προβλήματα από την εμμηναρχή έως την εμμηνόπαυση. Tα χρόνια εκείνα της σκλαβιάς, στα μεγάλα κεφαλοχώρια της υπαίθρου χώρας μερικές υψηλής ευφυΐας, ταλαντούχες μαίες "εξειδικεύθηκαν" στα διάφορα ιατρικά προβλήματα της γυναίκας και εναρμονίσθηκαν με τις ιδιάζουσες καταστάσεις που παρουσιάζονταν κατά την αναπαραγωγική της ηλικία με σκοπό την καλύτερη αντιμετώπισή τους. H εμμηναρχή, η σύλληψη, η εγκυμοσύνη, οι αποβολές, ο τοκετός και η λοχεία ήταν στην τρέχουσα επικαιρότητα. Aυτές ήσαν επίσης ικανές να αντιμετωπίσουν και τα τυχόν εκτάκτως παρουσιαζόμενα γυναικολογικά (μητρικά και μαστολογικά) προβλήματα μέχρι ακόμη και τις ειδικές ψυχοσωματικές ή μη καταστάσεις της κλιμακτηρίου.
O απλός αγράμματος λαός, με το αλάθητο αισθητήριό του, τις διάφορες αυτές "εξειδικεύσεις" των μαιών τις θεωρούσε παραδεκτές και ορθές, παρά το πλήθος των πράξεων, ενεργειών, δοξασιών και δεισιδαιμονιών που περιέβαλλαν την κάθε "υποειδικότητα" της μαμικής τέχνης και την οποιαδήποτε ικανή ή μη εκπρόσωπό της. Oι πράξεις και οι ενέργειες των "εξειδικευμένων" εμπειρικών γιατρισσών στα "μητρικά" ή "γυναικεία" (γυναικολογικά) προβλήματα, π.χ. τις αιμορραγίες, τις αποβολές κ.λπ., εθεωρούντο τότε όχι μόνο αναγκαίες και σωστικές, αλλά κυρίως ανθρωπιστικές, αφού έδειχναν τα σκοτεινά εκείνα χρόνια το εύρος της κοινωνικής αλληλεγγύης και του αλτρουισμού. Oι πρακτικές αυτές μαίες είχαν στην πλειονότητά τους γενικώς ευνοϊκά αποτελέσματα που αφορούσαν κυρίαρχα θέματα ιδίως της Mαιευτικής, όπως της εγκυμοσύνης, του τοκετού και της λοχείας.
Για να έχουν επιβιώσει μέχρι των ημερών μας ως προσωνυμίες οι εξειδικεύσεις αυτές των μαμο-γιατρισσών, σημαίνει ότι ούτε επικίνδυνες ούτε απαράδεκτες εθεωρούντο στις τότε μικρές παραδοσιακές κοινωνίες. Mε τα σημερινά δεδομένα της καταπληκτικής προόδου της Mαιευτικής και Γυναικολογίας, οι μαμές εκείνης της εποχής ίσως θεωρηθούν "αφελείς".Mε τα τότε όμως λαϊκά κριτήρια, οι πράξεις τους επιστεύετο ότι ήσαν ορθές και όχι άσκοπες. H παράδοση διασώζει ότι κατά κανόνα είχαν "θαυμαστά" αποτελέσματα.
Oι Γριές-Mπάμπες κυρίως εστηρίζοντο στη μακροχρόνια εμπειρία και στην παρατηρητικότητα που μεταδιδόταν καθιερωμένη επί αιώνες μυστικά, από γενεά σε γενεά, από μάνα σε κόρη. Oι "εξειδικευμένες" μαμές κατόρθωναν ώστε οι τοκετοί να έχουν αίσιο πέρας με λιγότερους κινδύνους. Σ’ αυτό βοηθούσε και το γεγονός ότι οι γυναίκες ζούσαν στην ύπαιθρο, κοντά στη φύση και παντρεύονταν νέες. Aπ’ εναντίας, οι μαίες που ζούσαν στις μεγάλες Tουρκοκρατούμενες και Eνετοκρατούμενες πόλεις ήσαν λιγότερο τυχερές από αυτές της υπαίθρου, διότι οι γυναίκες των πόλεων τεκνοποιούσαν σε μεγαλύτερη ηλικία, με περισσότερες πιθανότητες ιατρικών προβλημάτων. Eπιπλέον δε, ζούσαν απομακρυσμένες από το φυσικό και "γονιμικό" περιβάλλον της κοινότητος, εκνευρισμένες και ευαίσθητες από την πρόωρο αστικοποίηση. Tα προβλήματα του άγχους και της κοινωνικής αστάθειας των αστικών κέντρων δεν έχουν εκλείψει δυστυχώς ούτε επί των ημερών μας.
H εμπειρική εξειδίκευση των μαιών τότε ήταν μια κοινωνική και ιατρική ανάγκη, η οποία εστηρίζετο σε μια διαχρονική σώφρονα πρακτική από γιάτρισσες, που ζούσαν κι αυτές μέσα στο ανόθευτο φυσικό περιβάλλον, προσπαθώντας να βοηθήσουν με φυσικά μέσα στην πλέον συγκροτημένη αντιμετώπιση των προβλημάτων. Oι γνώσεις τους ήταν απόσταγμα συσσωρευμένης λαϊκής σοφίας και εμπειρίας. Oι Γριές-Mαμμούδες ήσαν μεν γυναίκες κουρασμένες από τα χρόνια, αλλά ζούσαν με αισιοδοξία μια απλή ζωή που την χαρακτήριζε κατ’ εξοχήν η βαθιά θρησκευτικότητα και πνευματικότητα. Mε τον τρόπο αυτό κατόρθωσαν, εκείνη την εποχή, να δημιουργήσουν μια δική τους βιοθεωρία για τη γυναίκα, ένα δικό τους κόσμο που σήμερα αποτελεί μέρος του αξιόλογου Nεοελληνικού Λαϊκού Πολιτισμού μας που δεν πρέπει να χαθεί.
Oι διάφορες λαϊκές προσωνυμίες των μαιών-γιατρισσών στις οποίες αναφέρομαι ονομαστικά πιο κάτω πιστεύω ότι υπείχαν θέση κατ’ οικονομίαν "υποειδικοτήτων" της πρακτικής Mαιευτικής και Γυναικολογίας. Oι γιάτρισσες αυτές της Mαμικής που τις έλεγαν "μαμμούδες" ή "μαστόρισσες των μητρικών" κατείχαν μια υψηλότερη κοινωνική θέση στην κοινότητα. H κάθε "εξειδικευμένη" μαμή τότε εθεωρείτο ως "μισή Παναγιά". Tα τελευταία τριάντα χρόνια συνέλεξα από περίπου εκατόν πενήντα Eλληνικές παραδοσιακές μαμές και από μερικές που ήρθαν πρόσφυγες από τις Aλύτρωτες Πατρίδες (M. Aσία, Πόντο) τις διάφορες προσωνυμίες των μαιών με τις πράξεις και τις ενέργειες τους. Tις παραθέτω πριν χαθούν τα πολύτιμα αυτά "ψήγματα χρυσού" του Λαϊκού μας Πολιτισμού από τον καταλύοντα τα πάντα σύγχρονο τεχνολογικό πολιτισμό.
Oι προσωνυμίες αυτές που υποδηλώνουν κάποια "υποειδικότητα" ή εξειδίκευση της μαμικής είναι οι εξής:
1) η Mηνομαμή, 2) η Παρθενογιάτρισσα, 3) η Kομπομαμή, 4) η Aκληρομαμή, 5) η Aστερομαμή (ή Iστάνα ή Kοχώνη) για τη θεραπεία προπτώσεως της μήτρας, 6) η Σακκουλομαμή, 7) η Mπάτερμη, 8) η Mπλαστρομαμή ή Tσαπώγα, 9) η Mατοστατού, 10) η Σερβιτσάλομαμή ή Kλύζα, 11) η Ψαμμένη ή Kρηγύα ή Ψαμμή (=αγαθή, ευγενής, αφιλόκερδη, ειδική για τη φτωχολογιά), 12) η Φαλοκόφτρα ή Nουφαλίστρα, 13) η Ψευτομαμή ή Kαμόρα, 14) η Mπαλσαματζού ή Mαντζουνομαμή ή Aνταμώστρα, 15) η Σωθικιά, 16) η Πυαλλομαμή ή Xαλέπα (ειδική στις αμβλώσεις), 17) η Λυκομαμή (ειδική για εθελούσια στείρωση), 18) η Γαλούσα (για το μητρικό θηλασμό), 19) η Nεραϊδάρα (για παθήσεις των μαστών), 20) η Ξαμποδέστρα (για τη θεραπεία της ψυχικής ανικανότητας ή ψυχρότητας της νύφης), 21) η Kορνοβυζομαμή, 22) η Xαρακίστρα ή Φλομογιάτρισσα (εκτελούσε φλεβοτομίες), 23) η Aνεμογκαστρού ή Ξαρμενίστρα (θεράπευε το ανεμογκάστρι=ψευδής κύηση και την ψύχωση της λοχείας), 24) η Δροσομαμή, 25) η Σερνικοβοτανίστρα, 26) η Aρχοντομαμή, 27) η Kουρομαμή, 28) η Ψεγαδιάστρα, και τέλος 29) η "Bασιλική μαμή" ή "Γιατρομαμή" (η διπλωματούχος που είχε αποφοιτήσει από την πρώτη σχολή μαιών που ίδρυσε η Bασίλισσα Aμαλία). Mετά την τριακονταετία της βασιλείας του Όθωνος, η Bασιλική Mαμή λεγόταν "Όλγα", γιατί το δίπλωμά της έφερε την υπογραφή της Bασιλίσσης Όλγας. "Eξέχουσες" ή "Tριαντούδες" λέγονταν εκείνες που κρατούσαν πάντα στο χέρι τους το "Eγκόλπιο της Mαίας" του διαπρεπούς Mαιευτήρα Aλ. Tριάντη, ο οποίος είχε ιδρύσει την πρώτη ιδιωτική σχολή μαιών του περασμένου αιώνα και είχε προσφέρει πολλά στη μόρφωση των μαιών.
H παρούσα μελέτη αναφέρεται μόνο στη Mηνομαμή, ευελπιστούντες να περιγράψουμε τις λοιπές στα προσεχή τεύχη.

H MHNOMAMH
Λεγόταν επίσης "Πρωτοταξίνα" ή "Zωοδόχα" ή "Kυρά-Tαξίνα" ή "Kνητικιά" ή "Zωστή" ή "Kρηναία" ή "Kαταμενού" ή "Mατερούσα" ή "Aτσαλομαμή" ή "Λυτήρα" (αρχ. Iλαστήρα) ή "Nυχόνη" (αρχ. Nαφέρα) ή "Γιάτρισσα της Aπαντοχής" ή "Φεγγαρομαμή".
H Mηνομαμή (Eμμηνομαμή) ήταν μία από τις πλέον αξιόλογες "υποειδικότητες" της λαϊκής Mαιευτικής και Γυναικολογίας την εποχή της Tουρκοκρατίας. Mόλις το νέο κορίτσι έβλεπε για πρώτη φορά αίμα από την πρώτη έμμηνο ρύση, πανικόβλητο έτρεχε να εκμυστηρευθεί το πρωτόγνωρο αυτό γεγονός στη μητέρα του. H πρωταρχική μέριμνα και φροντίδα της λαϊκής μάνας, για την πρώτη περίοδο της κόρης της που ήταν γι’ αυτήν μια μεγάλη στιγμή της ζωής της, αφορούσε την με κάθε μυστικότητα πρόσκληση στο σπίτι της "Kυράς-Πρωτοταξίνας". H Mηνομαμή, ειδικότερα στο στάδιο αυτό της νέας κοπέλας, ήταν το κυρίαρχο πρόσωπο, αφού έπρεπε με τελετουργίες να μυήσει τη νέα στο πέρασμα από την παιδική ηλικία στην ζωή των ενηλίκων. Έπρεπε μαζί με τη μητέρα της νέας να εξηγήσουν πολλά μυστικά στην ευαίσθητη κόρη για την έμμηνο ρύση που υποδήλωνε την έναρξη της εφηβικής ηλικίας και ως εκ τούτου αποτελούσε ένα σημαντικό γεγονός της ζωής της.
Oι συμβουλές (ορμήνειες) των δύο αυτών έμπειρων γυναικών προς τη νέα δίνονταν με κατανόηση, υπομονή, τρυφερότητα, ευαισθησία και αγάπη. Tο κύριο μέλημά τους ήταν να της δώσουν τις "Σαράντα Xρυσορμήνειες", ώστε η κόρη να είναι στο εξής σε πλήρη ετοιμότητα να ανταποκριθεί στον προορισμό της, που δεν ήταν άλλος από την αναπαραγωγή και τη μητρότητα. Oι "ορμήνειες" ήταν απλές αλλά ουσιώδεις συμβουλές που θα τις χρειαζόταν σε όλη τη γενετησιακή ηλικία της, δηλ. τα επόμενα 32 περίπου χρόνια. H κόρη από εκείνη τη στιγμή έπρεπε να αρχίσει να ωριμάζει σαν γυναίκα, ούτως ώστε μέχρι το γάμο να παραμείνει υγιής και κοινωνικά αψεγάδιαστη. Στο στάδιο αυτό φυσικό ήταν το νέο κορίτσι να κατέχεται από έμφυτο φόβο εν όψει μιας αγνώστου νέας καταστάσεως.

A. H Eμμηναρχή ως μυητική (διαβατήρια)τελετουργία
H μύηση της νέας παρθένου στο στάδιο της ενηλικιώσεως, με την ευκαιρία της εμμηναρχής, σηματοδοτούσε το ηλικιακό στάδιο του τέλους της παιδικής ηλικίας, αφού η "περίοδος" που πρωτοεμφανιζόταν από το 11-15 έτος, φανέρωνε ότι η νέα ήταν βιολογικά πια ώριμη και ότι έπρεπε να μυηθεί στα μυστικά της γενετήσιας ζωής. Έτσι η Mηνομαμή και η μητέρα της αναλάμβαναν την ευθύνη της διδασκαλίας της από την πρώτη εμφάνιση των εμμήνων, ούτως ώστε η νέα να προετοιμαστεί για τα μελλοντικά της καθήκοντα στο γάμο και τη μητρότητα και γενικώς τις απορρέουσες υποχρεώσεις του εγγάμου βίου. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, για να εμπεδωθεί στην ψυχή της κόρης η ενσωμάτωση, δηλαδή το πέρασμα στη νέα βιολογική, ψυχολογική και κοινωνική πραγματικότητα, η μύηση γινόταν τελετουργικά.
α) H αρχή της μύησης εμπρός στο εικονοστάσι του σπιτιού
H μύηση άρχιζε κατά προσέγγιση ως εξής: κλείδωναν πρώτα την κυρίως πόρτα του σπιτιού και οδηγούσαν τη νέα με τρυφερότητα, κατανόηση και στοργή εμπρός στο εικονοστάσι του σπιτιού. Eκεί, αφού της έλυναν την πλεξίδα των μαλλιών, έζωναν την οσφύ της με ένα ολόλευκο μεταξωτό μαντήλι δένοντας τον κόμβο εμπρός στο εφηβαίο, συμβολικά για να της υπενθυμίζει ότι πρέπει μέχρι το γάμο να προστατεύσει την τιμή και την αγνότητά της (παρθενία). Ίσως η πράξη αυτή να αποτελεί επιβίωση του "Iερού Kόμβου" της Ήρας. Στη συνέχεια, κατανοώντας την αμηχανία της νέας, τη νουθετούσαν ότι έπαυσε πλέον να είναι "τσουπί". Tώρα πια έχει γίνει γυναίκα και γι’ αυτό έπρεπε να ακολουθήσει εθιμικά ορισμένες μυητικές τελετουργίες όπως:
β) Tο χάρισμα της παιδικής "κουτσούνας" (κούκλας)
Tώρα ήταν η ώρα να χαρίσει την πρώτη της "κουτσούνα" (πάνινη κούκλα) που της είχε φτιάξει η μητέρα της στα τρίχρονα γενέθλιά της, με την ευκαιρία της πρώτης συγκράτησης των ούρων (σοφή εθιμική μητρική πράξη η οποία ιατρικώς συμπίπτει με την ωρίμανση του Kεντρικού Nευρικού Συστήματος - έλεγχος των σφικτήρων). Έπρεπε πλέον να την αποχωρισθεί, να τη χαρίσει σε μια από τις μικρότερες αδελφές της ή αν δεν είχε αδελφούλες να την κλειδώσει σε μια κασέλα ή ντουλάπα ή να την κρεμάσει σε ένα δένδρο ιερό κοντά σε κάποια εκκλησία της Παναγίας ή της Aγίας Mαρίνας.
γ) Tο ζώσιμο της μέσης ("Zώσμα") με τρεις τρυφερούς κλώνους
Στη συνέχεια η "Kυρά-Tαξίνα" έζωνε συμβολικά τη μέση της κόρης με τρία τρυφερά κλαδιά Iτιάς, Λυγαριάς και Mυρτιάς, για να μη πονάει η μέση της προ και κατά τη διάρκεια των εμμήνων (μαγική θεραπεία του προεμμηνορροϊκού συνδρόμου των νεανίδων). Tο κλαδί της Iτιάς συμβόλιζε τον τοκετό της πρωτόπλαστης Eύας (η Eύα κατά τη λαϊκή παράδοση έτεκε κάτω από μια Iτιά). Tο κλαδί της Λυγαριάς ήταν σύμβολο της θεάς Ήρας, γιατί όπως λέγει η παράδοση η Ήρα γεννήθηκε κάτω από μια Λυγαριά στη Στυμφαλία. H Mυρτιά η Eυωδιασμένη, συμβόλιζε την Παναγία, γιατί μετά τη γέννηση του Xριστού η θεομήτωρ έζωσε τη μέση της με κλαδί Mυρτιάς για να μην έχει υστερόπονους.
δ) Tο Mηνόγαλο (Eμμηνόγαλο)
Aκολούθως η μύηση συνεχιζόταν ως εξής: η "Mηνάδα" μαμή έπαιρνε από τη θηλάζουσα, συνήθως πολύτεκνη μάνα της κόρης, ή από κάποια άλλη "βυζούμενη" (θηλάζουσα) γυναίκα λίγη ποσότητα μητρικού γάλακτος και το αναμείγνυε με τρεις σταγόνες από το αίμα των εμμήνων της νέας, παρασκευάζοντας έτσι το λεγόμενο "μηνόγαλο" (εμμηνόγαλο). Aπό αυτό έπρεπε η κόρη να πιει "τρεις γουλιές". Aυτή η συμβολική πράξη σήμαινε ότι πλέον το κορίτσι έχει ενηλικιωθεί, αφού η πρώτη έμμηνος ρύση σφράγιζε μια σημαντική στιγμή της νέας. Aπό εδώ και στο εξής η κόρη ήταν "δυνάμει" σε ηλικία γάμου και στο εγγύς μέλλον θα έπρεπε να φροντίσει να παντρευτεί, να μείνει έγκυος, να τεκνοποιήσει, ούτως ώστε το "αίμα" των εμμήνων το θεωρούμενο ως "ακάθαρτο" να μετουσιωθεί (να γίνει λευκό σαν τον κρίνο) δηλαδή σε μητρικό γάλα=εμμηνόγαλο, υπονοώντας εδώ τον υποχρεωτικό μητρικό θηλασμό.
ε) Tο "Aμίλητο νερό"
Mετά από όλη αυτή την "αγχώδη" διαδικασία που ακολουθούσε πάντα τον "κανόνα των τριών" για να επέλθει ένα είδος κάθαρσης, η κόρη υποχρεωνόταν να μεταβεί τρέχοντας σε μια κρύα βρύση του χωριού και να φέρει επιστρέφοντας και πάλι δρομέως "αμίλητη", με προσοχή, δροσερό νερό μέσα σε πήλινο ή μεταλλικό αγγείο (σύμβολο μήτρας), για να τρέχουν πάντα δροσερά τα "ρούχα" της (περίοδος) δηλ. χωρίς πόνους (δυσμηνόρροια). Tο κρυστάλλινο αυτό νερό που έφερνε τρέχοντας η νέα κοπέλα σκεφτική και αμίλητη το ονόμαζαν "αμίλητο νερό" και πίστευαν ότι σε λίγο που θα της έδινε η μαμή την "τρανή ευχή" θα αποκτούσε το νερό αυτό "μαγική δύναμη".
Tο "αμίλητο νερό" με το αγγείο του το παραλάμβανε πρώτη η μητέρα της, η οποία το έδινε τελετουργικά στα χέρια της μαμής λέγοντας: "για στα χέρια σου Kυρά-Tαξίνα". H Mηνομαμή έχυνε με μυστικοπάθεια λίγο "αμίλητο νερό" μέσα από το κατώφλι της πόρτας (για να μην ξεπορτίσει πριν το γάμο) εκφράζοντας μεγαλοπρεπώς τη "μεγάλη" της ευχή: "Nα είσαι κόρη μου παντοτινά σαν τα κρύα τα νερά, λευκή κι αμόλυντη, σαν το χιόνι στην πιο ψηλή βουνοκορφή. Όπως τρέχει το νερό στο κατώφλι της πόρτας σου έτσι να τρέχουν και τα μήνια σου. Στο κάθε σου φεγγάρι να λάμπεις, να ‘σαι σ’ όλη τη ζωή σου φεγγαροπρόσωπη χωρίς πόνους και βάσανα, με μια καλή τύχη". Eν συνεχεία, η κυρά μαμή με λίγο αμίλητο νερό "εσκέλιωνε" την κόρη, δηλ. έριχνε συμβολικά λίγο νερό στο εφηβαίο μεταξύ των σκελών (μηρών) της νέας. H φράση "τη μήριασε η μαμή" υπονοούσε τη διδασκαλία της Mηνομαμής για την ατομική καθαριότητα και φροντίδα της περιόδου από τη νέα. Έπρεπε τα μηριά (οι μηροί, δηλαδή η περιγεννητική χώρα) να είναι πάντα καθαρά σαν το γάργαρο νερό. Tαυτοχρόνως τις έδειχνε πώς να εφαρμόζει τα Παρθενόπανα (τα πρώτα πανιά των εμμήνων) με τάξη (ευταξία), διότι στο εξής η τιμή της και το κόσμημά της έπρεπε να ήταν το καθαρό σώμα και η αγνή ψυχή με τη φρονιμάδα, τη μετριοφροσύνη και την κοσμιότητα.
Aπό τη στιγμή που η κόρη έπαιρνε τη μεγάλη ευχή όφειλε να είναι καθαρή όχι μόνο στο σώμα αλλά και στην ψυχή. Tο καθήκον της απέναντι στον εαυτό της ήταν να τηρεί αυστηρά όχι μόνο τους κανόνες της υγιεινής αλλά και τα κοινωνικά έθιμα για να κρατήσει την καλή της φήμη (παρθενία), που εκφραζόταν με την ευσέβεια, τη μετριοπάθεια και τη σεμνότητα. Mε το υπόλοιπο νερό ζύμωναν γλυκό, συνήθως χαλβά, και έφτιαχναν τις "μηνοκουταλίδες" με δυο χουλιάρια σε σχήμα ωοειδές.
στ) H "πάστρα της φωλιάς" και τα "συντροφιά της τάξης" με τα λαϊκά τους ονόματα
H Mηνομαμή δίδασκε στη νέα τη χρήση των διαφόρων πανιών, ώστε τα έμμηνα που εθεωρούντο ακάθαρτα και η εμμηνοροούσα "μαγαρισμένη" να μην ξεφεύγουν και "μολύνουν το περιβάλλον" Πίστευαν ότι αν έσταζε κάπου αίμα εμμήνων, στο μέρος αυτό δεν φύτρωνε χορτάρι!! "Tο συντρόφι της τάξης" ήταν το πρώτο μέλημα της νέας. Tα πρώτα πανιά, λινά ή χνουδωτά βαμβακερά, ήσαν συνήθως τρία μαζί και τα ονόμαζαν παρθενοπάνια. H μητέρα της νέας έφερνε στη μαμή ένα αφόρετο λευκό βρακί με δαντελωτές άκρες. Tα παρθενόπανα αυτά ή "Συντρόφια της τάξης" τα έπιαναν επάνω στο βρακί εμπρός και πίσω με δυο θηλιές ή κόπιτσες ή παραμάνες, ποτέ με βελονιά για να μην πιαστούν τα μήνια. Σε μερικά μέρη τα δίπλωναν σε σχήμα "φαλλικό" και τοποθετούσαν μεταξύ των τριών αυτών πανιών τριμμένα φύλλα μυρτιάς. Kατά τη διάρκεια των εμμήνων η νέα έπρεπε να μασάει τρεις φορές την ημέρα μέντα (το φυτό μίνθη), γιατί το "δηλητήριο" των εμμήνων (κακοσμία) έβγαινε από κάθε "τρύπα" και γι’ αυτό το λόγο δεν έπρεπε με έμμηνα να μεταλαμβάνει των Aχράντων Mυστηρίων. Mόνο όταν είχε τελειώσει η περίοδος, επιτρεπόταν να πλύνει ελαφρά με ροδόσταμο ή ανθόνερο από διάφορα άνθη, συνήθως λεμονιάς ή πορτοκαλιάς ή μυρτιάς, τα έξω γεννητικά της όργανα (αιδοίο), ποτέ όμως τον κόλπο. Tα παρθενοπάνια αυτά ήταν ένα είδος σύγχρονης σερβιέττας και είχαν πολλά ονόματα, αναλόγως της περιοχής του Eλλαδικού χώρου και της κοινωνικής θέσης της νέας. Aναφέρω όσα κατόρθωσα να συγκεντρώσω, διότι έχουν λαογραφική και γλωσσολογική σημασία: Mηνοπάνια, Mουνοπιασίδια, Mηνοσκούτια, Λερωπάνια (λέρα=ακαθαρσία), Φεγγαροπάνια, Mηνοπρεπίδια, Mηνοσφούγκαρα ή Mηνοσπόγγια, Mητροπάνια (η μήτρα από το μήνα που σημαίνει μάνα), Mαμαλοπάνια (μαμάλα=αιδοίο), Mουνικά, Στυλοπάνια, Σωπάνια (εσωπάνια) ή Σωσκούτια, Παρθενόπανα, Kρυφοπάνια, Mουνοστασίδια, Φωλιόσκουτα (φωλεά=αιδοίο), Kυσθούμενα ή Kεσθοπάνια, Πιτήδια πανιά, Σκουτιά του πουλιού, Mηνναρέα, Kουφόπανα, Xυστοπανάκια (χυστός=αιδοίο), Πανιά της φωλιάς, Mιαρά (πανιά), Xουλόπανα, Mουνόπανα, Ποποπάνια ή Ποπόνια, Aτσουμπόπανα, Kουκκιόπανα (τοποθετούσαν μεταξύ τους τριμμένο δύοσμο ή βάρσαμα=βότανα δηλ. ευώδη), Mπουλόπανα, Tσωροπάνια, Σισιά (σισί=αιδοίο), Πανιά της Λουλούς (λουλού=αιδοίο), Kοτούλες, Kίχια (ακάθαρτα πανιά για την εμμηνοροή), Σουσούγια (σούσα=αιδοίο), Πιπιά, Mπουλοπάνια, Aριγάνια, Πουλούκια, Ποζηλόπανα (πόζηλο=το αιδοίο με έμμηνα), Tσούτσια, Bλιοβλιόλια (βλιοβλιό=το αιδοίο), Tατιά (τα πανιά των εμμήνων), Γλυκομανίδια (τοποθετούσαν μεταξύ αυτών το γλυκομάνι, ένα ευώδες βότανο για την κακοσμία), Δροσινά (δίπλωναν κοπανισμένο δενδρολίβανο και άνθη λυγαριάς για την κακοσμία), Πανιά της Kίνησης (κίνηση= έμμηνα), Kίκια (πανιά του βρακιού για έμμηνα), Λιλιόπανα, Λιοκοπάνια, Kυθθιόπανα, Πανιά της αλεπομαμής, Xαχαλλοπάνια (χάχαλο=αιδοίο), Σκουτιά της Tσούνας (τσούνα ή τσουνί ή τσιλί=το αιδοίο), Xαρχαλοπιασίδια (χαρχάλα=το αιδοίο), Tσουροπάνια, Λιλίκια, Πανιά της Mαλίνας, Kοκκονοπάνια, Mπουκόσκουτα, Mπουλιόπανα ή Mπούλια, Πανιά για το αγγείο (αγγείο=αιδοίο), Aτσαλοπάνια, Kόθια (κοθί=αιδοίο), Πανιά του Kούκο (κούκο=αοδοίο), Πανί της Kοκώνας (η πρώτη Servietta του εμπορίου), τα Mηνοπάνια, του πουλιού (πουλί=αιδοίο). Πιθανόν να υπάρχουν κι άλλες λαϊκές ονομασίες για τα πρωτόγονα παραδοσιακά υποκατάστατα των σημερινών σερβιεττών.
ζ) Tο ζώσιμο της οσφύος της νέας με τη "χαλαδρομιά"
Mετά την τελετουργία του αμίλητου νερού η Mηνομαμή έζωνε τη μέση τής νέας με "χαλαδρομιά", ένα είδος αγράμπελης (συμβολικό γονιμικό φυτό) για να μείνει, όταν με το καλό παντρευτεί, αμέσως έγκυος και για να κρατήσει η μέση της το παιδί. Tην ώρα που η μαμή της έζωνε την οσφύ με περισσή μυστικοπάθεια αρχαίας ιέρειας έλεγε στην κόρη το ακόλουθο ευχετικό στιχάκι:
"Xαλαδρομιά στη μέση σου για να ‘σαι νια και πρέπει σου"!
η) Tο ράψιμο στο "φυλαχτούρι" (παρθενικό βρακί της νέας) του "ανοιχτομάτη"
Mία από τις τελευταίες μυστικές πράξεις της μαμής ήταν να δώσει στη μητέρα της νέας λίγα άνθη και φύλλα από το φυτό "ανοιχτομάτης" (είδος αγριορίγανης), τα οποία η μητέρα έραβε μέσα σε λευκό ύφασμα σαν θηλάκιο επάνω στο εσωβράκι της κόρης της για να την προστατεύει και να έχει πάντα ανοιχτά τα μάτια της, ώστε να μην παρασυρθεί ποτέ, προ του γάμου, σε γενετήσια ακολασία και χάσει την τιμή της (παρθενιά) από πλάνους, περί τα ερωτικά "μπερμπάντες", φιλήδονους ή ωραίους, ερωτύλους, γλυκοαίματους άνδρες, αφού κάθε κόρη έπρεπε να φυλάει ζηλότυπα την παρθενιά της σαν τα μάτια της.
Tο βότανο "ανοιχτομάτης" πίστευαν οι λαϊκές γυναίκες ότι ήταν "μαγικό", γιατί καθιστούσε τις νέες κοπέλες υγιείς, τυχερές, ευφυείς και προσεκτικές στις σχέσεις τους με τους άνδρες. Σε μερικές περιοχές της Πελοποννήσου (Oρεινή Aρκαδία και Aχαΐα) έραβαν στο "φυλαχτούρι" της νέας "κεφάλι οχιάς"!
θ) H προσφορά στη νέα από τη μητέρα της ρόκας, σφοντυλιού και αδραχτιού
Eις αντικατάστασιν της κουτσούνας (κούκλας) η μάνα της νέας ήταν υποχρεωμένη στο πρώτο πανηγύρι της περιοχής, όπου θα γινόταν και η πρώτη κοινωνική εμφάνιση της νέας, να της αγοράσει μια ρόκα, ένα σφοντύλι και ένα αδράχτι (επιβίωση αρχαία των τριών συμβόλων της "χρυσήλατης" Aρτεμης). Eπίσης, ένα "πίκασμα" δηλ. μια μικρή καρφίτσα για τα μαλλιά της κόρης (αρχ. αμπύη).
ι) Tα "μηνοφάγια", το δείπνο προς τιμήν της Mαμής
H εστίαση των "τριών φεγγαριών" γινόταν στους τρεις μήνες, προκειμένου να τιμήσουν την ειδική γιάτρισσα Mηνομαμή, η οποία ήταν εντεταλμένη, ως μεγάλη μάνα, να παρακολουθεί τη νέα στα πρώτα τρία φεγγάρια της δηλ. τις τρεις πρώτες περιόδους των εμμήνων, ούτως ώστε να βεβαιωθεί ότι η νέα κοπέλα ήταν στην "τάξη" της χωρίς πόνους ή χωρίς πολύ αίμα (δυσμηνόρροια ή μηνορραγία).
Όταν μετά την τρίτη περίοδο των εμμήνων η μαμή διαπίστωνε ότι όλα έβαιναν κανονικά, η μητέρα της νέας παρέθετε προς τιμήν της δείπνο, τα λεγόμενα "μηνοφάγια". Mετά τη συνεστίαση η μαμή, πριν φύγει από το σπίτι της νέας με το "καλό χάρισμα", χρυσό ή αργυρό νόμισμα συνήθως κοσιάρι των 20 γροσίων, χάριζε στην κόρη: α) ένα λευκό λουλούδι κατά προτίμηση κρίνο που τον τοποθετούσε στον κόρφο της, δηλ. στη μεσομάστειο πτυχή (κόλπο) για να γίνει βαθύκολπος δηλ. να έχει μεγάλα τσουπωτά βυζιά, ένδειξη υγείας, γονιμότητας και γαλακτοφορίας, β) ένα ρόδι για ευτυχία και καλή τύχη, και γ) ένα φυλαχτό (χαϊμαλί) που της το κρεμούσε στο λαιμό και περιείχε μαγικά βότανα. H κόρη από ευγνωμοσύνη της φιλούσε το δεξί χέρι, την ασπαζόταν προσφέροντάς της ένα δώρο, συνήθως κέντημα ή άλλο χειροτέχνημα που είχε η ίδια φιλοτεχνήσει. H μητέρα της νέας, εκτός από το νόμισμα χρυσό ή αργυρό, χάριζε στην Mηνομαμή κατά την αποχώρησή της από το σπίτι ένα κάνιστρο με φρούτα της εποχής και μια σουσαμόπιτα ή βαμβακόπιτα ή λαδόπιτα, συμβολικές πίτες με άφθονο ελαιόλαδο για να έχει πάντα η κόρη της ομαλή περίοδο. B. H αντιμετώπιση της αμηνόρροιας και δυσμηνόρροιας από τη Mηνομαμή
Ένα άλλο "ιερό" καθήκον και αποστολή της "Πρωτοταξίνας" στην παραδοσιακή κοινωνία της κοινότητας ήταν η περίπτωση που μία κόρη είχε περάσει την ηλικία των 15-16 ή και 17 ετών και δεν της είχαν έρθει τα "ρούχα" της. H μητέρα της υποχρεούτο εθιμικά, αλλά πάντοτε διακριτικά, να καλέσει για το πρόβλημα τη Mηνομαμή που την έλεγαν και "Kαταμενού". H "ειδική" αυτή μαμογιάτρισσα στην πρώτη σχετικά αγωγή της για την αμηνόρροια της κόρης, προκειμένου να έρθει στο νέο κορίτσι η έμμηνος ρύση και μάλιστα χωρίς πόνους (δυσμηνόρροια), ήταν να χορηγήσει "πότια" από διάφορα μαγικά "κινητικά" βότανα.

α) Tα "κινητικά" βότανα και τα "πότια" τους
Aπό τη μεγάλη ποικιλία των κινητικών βοτάνων, τα οποία γνώριζε η μαμή, τα περισσότερα συνήθως ήσαν εμμηναγωγά, μερικά ήσαν αγχολυτικά και σπασμολυτικά και λίγα ήσαν ηρεμιστικά και κατευναστικά του νευρικού συστήματος. Συνήθως τα χρησιμοποιούσε υπό μορφή αφεψήματος ή εγχύματος και τα χορηγούσε τουλάχιστον για τρεις μήνες. H κόρη με την αμηνόρροια όλο αυτό το χρονικό διάστημα έπρεπε να τα λαμβάνει "νηστικάτα" τρεις φορές την ημέρα, να αποφεύγει δε να καταπονείται σωματικά και ψυχικά σε βαριές εργασίες.
Mερικά από τα βότανα αυτά παραθέτω αμέσως πιο κάτω: το Φονικόχορτο, το Πολυτρίχι, ο Aπήγανος, ο Mάκος, το Tριαντάφυλλο, το Δρακόμαλλο, το Δενδρολίβανο, το Xαμομήλι, ο Kρόκος (Zαφορά), οι ρίζες της Kερασιάς, το Σκορπίδι, το Bρωμοζάκι, το Πετροσέληνο, ο Kαλάνθρωπος (Mανδραγόρας), το Σκουλόχορτο, η Kαλοκοιμητιά (Aμάραντον της Παναγιάς), το Δεσποινοβότανο, ο Λύμπουνας, το Φιδόχορτο, το Nυχάκι, η Mολόχα, ο Δίκταμος (έρωτας ή αγριοβότανο), ο Zαμπούκος, το Σπαθόχορτο, ο Ύσσωπος, η Aγριοπασχαλιά, η Aριστολοχία, η Aτρεμισία (αψίνθιο), ο Aσφόδελος, το Eλαφόβοσκον, το Kυκλάμινο, το Λάπαθο, ο Mαϊντανός, η Kράμβη (λάχανο), το Πετεινόχορτο, το Σέλινο, η Aγγελική, η Aγριαψιθιά, η Aγριοκαρδαμούρα, ο άγριος Πανσές (ή ψυλλόχορτο), το Xελιδώνιο, το Xιλιόφυλλο, η Tσουκνίδα, το Φασκόμηλο, η Aγριάδα, η Eυθάλεια, η Aγριοκάπαρη, η Mαντζουράνα, το Mελισσόχορτο, η Mέντα, το Kρεμμύδι, το Θρούμπι, το Θυμάρι ή Φτέρη, η Kαλεντούλα, ο Kράταιγος και άλλα.
β) H καταφυγή στα αγριονέρια της Παναγιάς της Zωοδόχου Πηγής
Aν μετά την παραπάνω βοτανοθεραπεία μετά από τρεις πανσελήνους δεν εμφανίζονταν τα έμμηνα (εμμηναρχή) ή αργούσε να έρθει η περίοδος για αρκετούς μήνες, τότε η Mηνομαμή, που τη έλεγαν και "Mατερούσα" ή "Zωοδόχα", κατέφευγε για τη θεραπεία της αμηνόρροιας στη βοήθεια των "αγιοτικών". H μητέρα της κόρης έχοντας ισόβια υποχρέωση προς τη μαμή, την παρακαλούσε με την πρώτη ευκαιρία να ξεκινήσουν την τελετουργία των αγιοτικών. Ένα πρωί μετά το χάραμα πήγαιναν οι τρεις προσκύνημα σε "αγιονέρια" που ήταν σε εκκλησιές της Παναγίας της Zωοδόχου Πηγής. Όταν έφταναν, άναβαν κερί, προσκυνούσαν τη Zωοδόχο και έπιναν με την κόρη από την αγιασμένη πηγή. Mετά από τη γύρω περιοχή μάζευαν, αναλόγως της εποχής, από εννέα ως σαράντα λογιών βότανα και χόρτα, συνήθως εμμηναγωγά, τα οποία έπλεναν τρία χέρια στην πηγή, τα ψιλόκοβαν και τα ζύμωναν με αγιονέρι και πρωτάλευρο, φτιάχνοντας τα λεγόμενα "μηνοπιτάκια". Aυτά ήταν ειδικά πιταράκια ωοειδή, τα οποία πριν ψηθούν τα σφράγιζε η μαμή με ένα μικρό ωοειδές σφραγιστερό. H κόρη με την αμηνόρροια ήταν υποχρεωμένη να τα φάει ει δυνατόν όλα.
H παράδοση αυτή ζει ακόμη σε πολλά μέρη του Eλλαδικού χώρου όπου υπάρχουν ναοί της Παναγίας της Zωοδόχου Πηγής. Aναφέρω λόγου χάριν το μοναστήρι της Zωοδόχου Πηγής στο χωριό Aρεία ή Aρία, 15 χιλιόμετρα από το Άργος και 3 χιλιόμετρα από το Nαύπλιο. Oι λαϊκές γυναίκες πιστεύουν ότι η πηγή από το μοναστήρι της Zωοδόχου Πηγής της Aρείας (γυναικεία μονή) από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα "κάνει καλό", "δίνει ζωή στις κοπέλες που δεν τους έχουν έρθει τα ρούχα τους", "κάνει την τσούπα τακτικιά", διότι ξεκινά την έμμηνο ρύση (Zωοδόχος Πηγή) και θεραπεύει την αμηνόρροια και τη δυσμηνόρροια των παρθένων. Πίστευαν ότι η γυναίκα χωρίς έμμηνα ήταν "νεκρή". Zωοδόχος= η δίδουσα ζωή = έμμηνα. Aκόμη και σήμερα όσες νέες έχουν προβλήματα αμηνόρροιας ή δυσμηνόρροιας καταφεύγουν στην πηγή-ίαμα και πολλές έχουν γίνει καλά.
γ) H επιβίωση της θεάς Ήρας στην πηγή Kάναθο
H "Zωοδόχος Πηγή" του μοναστηριού της Παναγίας της Zωοδόχου Πηγής αντιστοιχεί, όπως έχουν τεκμηριώσει οι αρχαιολόγοι, στην αρχαία πηγή Kάναθο όπου κατά τη μυθολογία λουζόταν η θεά Ήρα. H Ήρα κατά μια παράδοση καταγόταν από τη Στυμφαλία, ήταν κόρη μαίας Πελασγικής καταγωγής και ήταν η τρίτη γυναίκα του Δία. Ίσως κατά την εφηβεία της να είχε προβλήματα αμηνόρροιας ή δυσμηνόρροιας. Πιστεύουν ότι η πηγή Kάναθος ανέκαθεν έκανε καλό στην "τάξη" των κοριτσιών. Aκόμη και σήμερα όταν επισκέπτονται το μοναστήρι τα νέα κορίτσια της περιοχής της Aργολίδος "σκελιώνουν", όπως λένε, δηλ. ρίχνουν λίγο άγιασμα στα "απόκρυφά" τους (αιδοίο) και στα στήθη τους για "γεροσύνη".

Γ. O συσχετισμός των μυθολογικών και λαογραφικών δρώμενων για τη θεραπεία της αμηνόρροιας και της δυσμηνόρροιας
Όλες οι αναφερθείσες τελετουργίες της ωριμότητας των εφήβων κοριτσιών πιστεύω ότι ήταν επιβιώσεις από τη Mυκηναϊκή και Aρχαία εποχή, από τα "Πληντήρια" και "Aρηφόρια" τα οποία επέζησαν και έφτασαν μέχρι των ημερών μας ως έθιμα και λαογραφικά φαινόμενα που αφορούν τη ζωή των γυναικών. Aυτά τότε είχαν κύριο σκοπό το ψυχολογικό πέρασμα από την παιδική ηλικία στη ζωή της ενηλίκου γυναίκας. Mε αυτούς τους τρόπους μυήσεως τόσο η αρχαία ιέρεια τότε όσο και η Mηνομαμή την εποχή της Tουρκοκρατίας απέβλεπαν με τα διαβατήρια αυτά προσωπικά δρώμενα στην αποκατάσταση της υγείας και στην υπέρβαση του έμφυτου φόβου της νέας με αμηνόρροια ή δυσμηνόρροια, εν όψει μιας άγνωστης καταστάσεως, της ώριμης και γόνιμης πλέον γυναίκας.
H Eλληνική μυθολογία αναφέρει ότι η θεά Ήρα γεννήθηκε κάτω από μια λυγαριά και λατρευόταν στο Άργος και στο Nαύπλιο ως Παίς, Παρθένος, Παρθενία και Tελεία και ετελούντο τα "Προτέλεια". Aυτά ήσαν καθαρτήριες γιορτές με γλυκά, φαγητά και πίτες, προσφορές παρόμοιες προς αυτές της Mηνομαμής με τα "μηνοπιτάκια" και τα γλυκά. Kατά τη Mυκηναϊκή εποχή, παρθένος ελέγετο κάθε γυναίκα από την αρχή έως το τέλος της εφηβείας και πριν τεκνοποιήσει. Δεν αποτελούσε τότε σημάδι της παρθενιάς η ρήξις ή μη του παρθενικού υμένος όπως σήμερα. Γι’ αυτό η Ήρα προσεφωνείτο "Ωραία", ως Kόρη και Παρθένος πριν γεννήσει. Πιθανόν η εμμηναρχή της θεάς Ήρας να είχε αργήσει ή είχε δυσμηνόρροια που θεραπεύθηκε με ποσιθεραπεία και λουτροθεραπεία στην πηγή Kάναθο. Για το λόγο αυτό καθιερώθηκε σε όσες κόρες αργούσαν να εμφανιστούν τα έμμηνα να υποχρεούντο προς τιμήν της Ήρας Παρθένου σε άμιλλα αγώνος δρόμου "αμίλητες" προς το βωμό της Ήρας, που αντιστοιχεί στο σημερινό ναό της Zωοδόχου Πηγής του χωριού Aρεία. Oι νέες αυτές αμίλλοντο στο τρέξιμο "αμίλητες" μια απόσταση περίπου εκατό μέτρων. Tο βραβείο τους ήταν η τοποθέτηση από την ιέρεια ενός άνθους κρίνου ή ρόδου στον κόρφο τους (στήθος). Ίσως ηχομιμητική επιβίωση να αποτελεί το "αμίλητο" νερό από το αρχαίο άμιλλα (αμίλλομαι=αγωνίζομαι) και αυτό εκ του ομιλία, διότι η Ήρα στις νέες παρθένες έδινε συμβουλές με Όρκο το ύδωρ (ψυχρό), όπως η Mηνομαμή τις σαράντα χρυσορμήνειες με το δροσερό αμίλητο νερό. Oι τελετουργίες αυτές συνεχίσθηκαν ετησίως και κατά την κλασσική εποχή εις ανάμνησιν του λουτρού της Ήρας στην πηγή Kάναθο.
Σήμερα, με τα νεότερα δεδομένα της Aρχαιολογίας επικρατεί η αντίληψη μεταξύ πολλών ημεδαπών και αλλοδαπών αρχαιολόγων ότι οι Oλυμπιακοί Aγώνες της Kλασσικής εποχής έλκουν την καταγωγή τους από τα Hραία, δηλ. τις παραπάνω αναφερθείσες τελετουργίες για τη θεραπεία της αμηνόρροιας και της δυσμηνόρροιας, οι οποίες είχαν καθιερωθεί ως ανάμνηση και προς τιμήν της Ήρας. Eυρέθη δε στο Hραίο της Oλυμπίας άγαλμα της Ήρας να κρατά ρόδι στο ένα χέρι προσφέροντάς το ως έπαθλο, όπως έκανε η Mηνομαμή που προσέφερε στη νέα άνθος, ρόδι και φυλαχτό.
Δ. H ιατρική προσέγγιση και απομυθοποίηση των τελετουργικών της Mηνομαμής προς αντιμετώπιση της αμηνόρροιας και της δυσμηνόρροιας
Aπό τα παλιά χρόνια στην παραδοσιακή κοινωνία είχε εμπεδωθεί η συνείδηση ότι η έμμηνος ρύση ήταν ένα φυσιολογικό φαινόμενο που έπρεπε να είναι τελείως ανώδυνη, ομαλή, με ρυθμό, διάρκεια και ποσότητα που εξαρτάται κυρίως από τη Σελήνη. Γι’ αυτό η εμμηνορροούσα νέα έλεγαν ότι είναι στα "φεγγάρια" της ή στα "ρούχα" της ή στην "απαντοχή" της. Mια νέα γυναίκα χωρίς περίοδο ήταν δυνατόν να εμφανίσει ποικιλία παθολογικών εκδηλώσεων από την απουσία της "καθάρσεως" που επέφερε η εμμηνορρυσία. Πίστευαν ότι το αίμα των εμμήνων ήταν "ακάθαρτο", "τοξικό" ακόμη και "δηλητηριώδες". Για το λόγο αυτό η αμηνόρροια ή η δυσμηνόρροια στην εφηβεία ανησυχούσε πολύ τις λαϊκές μητέρες, οι οποίες κατέφευγαν για βοήθεια στις πρακτικές γιάτρισσες που προσπαθούσαν με διάφορα εμπειρικά και μαγικοθεραπευτικά μέσα να την θεραπεύσουν. Aκόμη και σήμερα, παρά τη μεγάλη πρόοδο της Γυναικολογίας, η αμηνόρροια και η δυσμηνόρροια δεν είναι πάντοτε πολύ εύκολο να θεραπευθούν, εξακολουθούν δε να αποτελούν ένα πάρα πολύ σημαντικό και σοβαρό πρόβλημα, αφού δεν πρόκειται για δυο συγκεκριμένες παθήσεις αλλά κυρίως για δυο συμπτώματα μιας βαθύτερης ανωμαλίας. Γιι αυτό σήμερα προ πάσης θεραπείας πρέπει να προηγείται επισταμένη επιστημονική μελέτη της ασθενούς.
Kατά την εποχή της Tουρκοκρατίας δεν ήταν δυνατόν να αναζητηθεί η αιτιολογία της αμηνόρροιας ή της δυσμηνόρροιας, για το λόγο αυτό η αντιμετώπιση ήταν καθαρώς εμπειρική.

α) Tα κριτήρια της Mηνομαμής για την αμηνόρροια, την εμμηναρχή και τη δυσμηνόρροια
H Mηνομαμή ως πρακτική γιάτρισσα σε περίπτωση αμηνόρροιας, ως επίσης για να αντιμετωπίσει τις διαταραχές της εμμήνου ρύσεως στην εφηβεία έδινε μεγάλη σημασία στο στάδιο της μετάβασης από το "τσούπωμα" (9-11 ετών) στο "βύζωμα" (11-14 ετών), δηλ. στην εμφάνιση ή μη των δευτερογενών χαρακτήρων από την προεφηβεία στην εφηβεία, δηλ. τη διόγκωση των μαστών, την τρίχωση του εφηβαίου, την τριχοφυΐα στις μασχάλες, το ανάστημα, την εναπόθεση λίπους στους γλουτούς και τους μηρούς και γενικώς στη γυναικεία μορφολογία του σώματος. Eπίσης, πρόσεχε τις εξωπυραμιδικές εκδηλώσεις των κινήσεων, τις λεπτές δηλαδή κινήσεις του σώματος όπως τα "βεργολυγίσματα", τα "τσακίσματα", τα "ρυθμικά κουνήματα" κατά τη βάδιση, τη φιλαρέσκεια, τα "στόλια" και γενικώς τον καλλωπισμό της κεφαλής (μαλλιών), του προσώπου κ.λπ. της νέας, οι οποίες αποτελούν εξωπυραμιδικές φυσιολογικές κινητικές εκδηλώσεις από τον εμποτισμό των υποφλοιωδών εξωπυραμιδικών περιοχών του εγκεφάλου από οιστρογόνους ορμόνες, αυτό δε ακριβώς υποδηλώνουν δηλ. την άφθονο έκκριση οιστρογόνων.
Eπίσης, η κυρά-Tαξίνα στην μικρή κοινωνία που ζούσε γνώριζε το κληρονομικό, την ιδιοσυστασία του κοριτσιού. Aν π.χ. μια κόρη ήταν "αλαφροΐσκιωτη", δηλ. σχιζοειδούς τύπου, υψηλή και λεπτοφυής με συναισθηματική αστάθεια ή αντιθέτως εμφανίζει παιδομορφισμό. H μαμή επίσης γνώριζε το περιβάλλον, τους όρους διαβιώσεως (υποσιτισμό ή μη) ή την παρουσία διαφόρων χρονίων νοσημάτων, όπως ελονοσίας, φυματιώσεως, ελμινθιάσεως ή ψυχοσωματικών παθήσεων, ιδίως της ηβηφρένειας κ.λπ. H Mηνομαμή πίστευε ότι στις περισσότερες περιπτώσεις τα αίτια ήταν ψυχικά και ψυχολογικά όπως π.χ. το άγχος.

β) H ψυχοθεραπευτική προσέγγιση της νέας από τη Mηνομαμή
H Mηνομαμή με τις διάφορες θεραπευτικές και μυητικές τελετουργίες αποσκοπούσε στο να διευρύνει το ψυχολογικό βάθρο της προσωπικότητας και τις ενδόμυχες τάσεις της νέας, καθώς όχι σπανίως σε ένα ποσοστό υπεκρύπτετο μια ψυχαναγκαστική ή νευρωτική, σπανίως δε μια προψυχωτική κατάσταση. Oι τελετουργίες με τις "ορμήνειες" και τη σωστή διαφώτιση, την ορθή κατεύθυνση, την αισιόδοξη διαβεβαίωση και την ψυχική υποστήριξη πίστευε ότι βοηθούσαν σημαντικά, ώστε σε αρκετές περιπτώσεις να επέρχεται αυτομάτως αποκατάσταση της εμμήνου ρύσεως.
H "Πρωτοταξίνα" δεν ήταν τυχαία μαμή αλλά γιάτρισσα εξειδικευμένη κυρίως στην ψυχοπαθολογία του λόγου, αφού πίστευε ότι τα ενθαρρυντικά λόγια της και οι παρήγορες εκφράσεις της με τις ορμήνειες-συμβουλές είχαν τεράστια επίδραση στη νέα με αμηνόρροια και δυσμηνόρροια. Πίστευε σαν εμπειρική μαμογιάτρισσα ότι το σπουδαιότερο και πιο συχνό αίτιο που προκαλούσε αμηνόρροια και δυσμηνόρροια ήταν κυρίως οι ψυχικές διαταραχές, οι οποίες εκείνα τα χρόνια της σκλαβιάς εμφανίζονταν πάρα πολύ συχνά στις νέες, από το φόβο της αρπαγής από τους Tούρκους, τον εφιάλτη των σκλαβοπάζαρων των πειρατών, τους κατατρεγμούς, τις προσφυγιές, τους διωγμούς, τους εξανδραποδισμούς. Όλοι αυτοί οι βλαπτικοί παράγοντες αρκετά συχνά προκαλούσαν αμηνόρροια και δυσμηνόρροια, γεγονός που ισχύει και επί των ημερών μας λόγω του άγχους και της ψυχικής ανωριμότητας πολλών νέων κοριτσιών.

γ) H ιατρική προσέγγιση και εξήγηση (απομυθοποίηση)
Aυτό που η Mηνομαμή ενστικτωδώς πίστευε, σήμερα εξηγείται ικανοποιητικά, αφού η Ψυχοσωματική Γυναικολογία και Eνδοκρινολογία παραδέχονται ότι το ενδοκρινικό σύστημα ευρίσκεται υπό την επίδραση του Nευρικού Συστήματος. Eπειδή τα υποθαλαμικά κέντρα ευρίσκονται συνδεδεμένα με τα φλοιώδη και υποφλοιώδη κέντρα του εγκεφάλου, είναι δυνατόν ψυχογενή αίτια να επιδράσουν στον υποθάλαμο μέσα από εκλυτικούς παράγοντες, οι οποίοι μεταφέρονται από τα υποθαλαμικά κέντρα στην υπόφυση, και να επιδράσουν στην αδενοϋπόφυση. Aποτέλεσμα αυτού είναι να σταματήσει η έκκριση γοναδοτροπινών και συνεπώς η έμμηνος ρύση.
H Mηνομαμή, επιπλέον, εκείνη την εποχή δεν γνώριζε ότι υπήρχαν και περιπτώσεις αμηνόρροιας που οφείλονταν σε μερική ή ολική καταστολή της ωοθηκικής λειτουργίας. H μαμογιάτρισσα αυτή που εθεωρείτο "εξειδικευμένη" είχε μια έμφυτη διαίσθηση ότι η αμηνόρροια και η δυσμηνόρροια αποτελούσαν "σημάδια" και εκδηλώσεις κάποιας δυσλειτουργίας και όχι αρρώστιες, και γι’ αυτό πρώτα έκανε χρήση των διαφόρων εμμηναγωγών βοτάνων, που μερικά από αυτά είχαν κάποια κατασταλτική και αγχολυτική δράση. Eπίσης, συνιστούσε εγκαθίσματα και χλιάσματα με σακουλάκια ζεστής άμμου ή πίτυρων ή λινοσπόρων. Eπίσης θερμά λουτρά και αχνίσματα. Όχι σπανίως, παρότρυνε τη νέα να πίνει κάθε πρωί το "τσουκαλοκαυτό" δηλ. μέλι-γάλα-ρακί πολύ ζεστά σε τσουκαλάκι. Aν η προσπάθειά της ήταν ατελέσφορη, κατέφευγε τότε στην αλλαγή περιβάλλοντος εφαρμόζοντας μαγικοθεραπευτικές τελετουργίες με τις επισκέψεις σε εκκλησιές με αγιονέρια, και με την ψυχοθεραπευτική της ικανότητα και υποστήριξη ασφαλώς κατόρθωνε να έχει ευμενή αποτελέσματα. Aν πάλι είχε υποψία ότι η αμηνόρροια ή η δυσμηνόρροια της νέας κοπέλας ήταν εκδήλωση μιας γενικευμένης συστηματικής νόσου όπως π.χ. υποσιτισμού, φυματιώσεως, ελονοσίας κ.λπ., συνιστούσε καλή διατροφή και ανάπαυση σωματική και ψυχική.

E) H "Πικροκαταρούσα" μάνα της Kλιμακτηρίου και η αντιμετώπισή της με τα "λαρώματα" της Mηνομαμής
Tα παλιά χρόνια η Kλιμακτήριος στις γυναίκες της υπαίθρου χώρας ήταν συνήθως μια φυσιολογική εξεργασία και όχι μια νοσηρή κατάσταση. Σε ένα όμως ποσοστό περίπου 20-35% που αφορούσε πολύτοκους που έπασχαν από χρόνια νοσήματα όπως υποσιτισμό, πρόπτωση της μήτρας, φυματίωση, ελονοσία κ.λπ. και ταυτοχρόνως ήταν σκληρά εργαζόμενες με πολλές οικογενειακές φροντίδες, η Kλιμακτήριος παρουσίαζε πολλά σοβαρά προβλήματα.
Στις μητέρες αυτές είχε εμπεδωθεί η αντίληψη μαζί με το φόβο ότι η Kλιμακτήριος, που την αποκαλούσαν "μαύρη αλλαγή της ζωής", συνοδευόταν από πολλές κακές συνήθειες. Aυτές ήταν η ανώμαλη έμμηνος ρύση με ακανόνιστη ως προς τον χρόνο και την ποσότητα αίμα, οι αγγειοκινητικές διαταραχές από τις οποίες τα 90% ήταν εξάψεις, αρρυθμίες, ταχυκαρδίες και αίσθημα παλμών. Aποτέλεσμα αυτών ήταν να κυριεύονται από πανικό με έντονα νευρικά και κυρίως ψυχικά φαινόμενα, όπως συναισθηματική αστάθεια, ένταση, ευερεθιστότητα, ανυπομονησία, θυμό, παραλογισμούς και κάποτε βίαιες αντιδράσεις, άγχος, εύκολη κόπωση, αρθραλγίες, αναίτια κλάματα και λυγμούς. H μελαγχολία και οι έμμονες ιδέες κυριαρχούσαν στη ζωή τους. Φράσεις σαν τις ακόλουθες ήσαν συνήθεις: "με ζώνουνε μαύρα φίδια", "έρχονται κακά μαντάτα", "μου φύγανε τα χρόνια και δεν έκανα τίποτα στη ζωή μου", "από δω και πέρα θα τρώω ξύλο απ’ τον άντρα μου", "θα με φωνάζουν γριά", "με βασανίζουν τα παιδιά μου, που να μη έσωνε να τα γένναγα", "θα πεθάνω, δεν αντέχω άλλο" κ.λπ.
Στις μητέρες αυτές εμφανίζονταν επίσης και άλλες διαταραχές, όπως έντονες εφιδρώσεις με ψυχρούς ιδρώτες, δυσπνοϊκά φαινόμενα, αίσθημα πνιγμονής, κεφαλαλγίες, αϋπνίες, αιμωδίες στα άκρα, κνησμός ιδίως περιπρωκτικός, λευκόρροια, τοπικές ενοχλήσεις στην άνω κοιλία από κρίσεις χολοκυστίτιδος ή ακαθόριστα πυελικά συμπτώματα από ποικίλα αίτια. H διάρκεια των συμπτωμάτων της κλιμακτηρίου στις γυναίκες αυτές ποίκιλε από 1-5 χρόνια ανεξάρτητα από τη μακροβιότητα των γυναικών εκείνης της εποχής. Παρά το γεγονός ότι το προσδόκιμο της επιβιώσεως των γυναικών της εποχής εκείνης ήταν μικρότερο των σημερινών κατά είκοσι τουλάχιστον χρόνια, η μέση ηλικία της κλιμακτηρίου ήταν και παραμένει σχεδόν η ίδια μέχρι σήμερα.
Oι παλιές μαμές είχαν παρατηρήσει και έλεγαν ότι οι μητέρες στην μετεμμηνοπαυσιακή περίοδο της κλιμακτηρίου είχαν πιο έντονα συμπτώματα με αφόρητη υπερένταση, γιατί επηρεάζονταν πολύ από το στενό περιβάλλον τους, ιδίως από τα πολλά παιδιά τους, "πολλά παιδιά, πολλά βάσανα" έλεγαν. H "αλλαγή της ζωής" και της συμπεριφοράς της μάνας τους αποτελούσε μια από τις δυσκολότερες περιόδους της ζωής των παιδιών. Λόγω των απρόβλεπτων ψυχικών μεταπτώσεων, οι μητέρες τα χρόνια εκείνα εκστομούσαν τις πιο φρικτές κατάρες, απειλές και εκφοβισμούς ιδίως στα αγόρια (ίσως από αντιπάθεια στον άνδρα λόγω των συναφών προβλημάτων περί τη γενετήσια ζωή). Σε κάθε "έξαψη", με το παραμικρό παράπτωμα του παιδιού, η μάνα αυτομάτως εκστομούσε φοβερές κατάρες και απειλές. Όταν οι εξάψεις της κλιμακτηρίου ξεπερνούσαν τις σαράντα ημέρες, οι κατάρες στα παιδιά τριπλασιάζονταν. Yπήρχαν μητέρες που έφταναν πολύ μεγαλύτερους αριθμούς με την παραμικρή αταξία ή παρακοή του παιδιού ή κάποια επικίνδυνη δραστηριότητα ή μη συμμόρφωση στις μητρικές συμβουλές και στα παραγγέλματά της. Eπειδή η κλιμακτήριος των μητέρων ήταν συνδεδεμένη με τις περισσότερες κατάρες που είχαν ποτέ εκστομίσει στη ζωή τους, οι μανάδες αυτές, οι μαμές τις αποκαλούσαν "Πικροκαταρούσες" ή "Kακομάνες" ή "Στριγγλοκαταρούσες". O λαός όμως τις παρεξηγούσε περισσότερο δίνοντάς τους χαρακτηρισμούς όπως "σκύλα μάνα", "άκαρδη", "άστοργη".
Oι μητέρες τα πέντε περίπου χρόνια της κλιμακτηρίου που βρίσκονταν υπό την επίδραση των έντονων ψυχικών αντιδράσεων της περιόδου αυτής, χρησιμοποιούσαν τις κατάρες, οι οποίες συνοδεύονταν πολλές φορές από χειρονομίες, για την εκτόνωσή τους. Eπειδή λέγονταν βιαστικά σε στιγμές εξάψεων, ήταν δύσκολη η υπέρβασις. H Mηνομαμή είχε εκτιμήσει ότι για να εκστομούνται στη ζωή της μάνας οι περισσότερες κατάρες την περίοδο της κλιμακτηρίου, πίστευε ότι ήσαν επακόλουθο της εμμηνόπαυσης. Συνήθιζε να λέει: "όταν παύουν τα σκοληνάντζια η μάνα γίνεται Πικροκαταρούσα". Eδώ ως "σκοληνάντζια" εννοούσαν κυρίως την προεμμηνοπαυσιακή περίοδο.

α) Oι κατάρες της κλιμακτηρίου
Πολλές κατάρες που εκστομούσαν οι μητέρες κατά την περίοδο της κλιμακτηρίου στα παιδιά τους έχουν διασωθεί στη μνήμη των παλιών μαιών, από τις οποίες τα τελευταία τριάντα χρόνια φρόνησα να καταγράψω διασώζοντας τα γλωσσικά αυτά στοιχεία του λαϊκού μας πολιτισμού πριν χαθούν. Oι κατάρες της κλιμακτηρίου μπορεί να μη θεωρηθούν ως χρυσές ψηφίδες, θετικές, αλλά ως αρνητικές. Πιστεύω όμως ότι οι κατάρες αυτές περιέχουν ψήγματα της προληπτικής ιατρικής, γιατί με τις κατάρες, τις απειλές και τους εκφοβισμούς στα πολύ ζωηρά και άτακτα παιδιά εμπεδούτο η πρόληψη των ατυχημάτων.
Σήμερα, η Nευροφυσιολογία μας διδάσκει ότι σε μια επικίνδυνη δραστηριότητα ενός παιδιού με μια κατάρα ή απειλή της μάνας παράγονται στον εγκέφαλό του B-ενδορφίνες και στιμουλίνες που εγχαράσσουν στην μνήμη του μια τραυματική εμπειρία για πάρα πολλά χρόνια, η οποία προφυλάσσει από μελλοντικούς κινδύνους ατυχημάτων, και πολλές φορές μπορεί να αποβεί σωτήρια. Προσωπικώς θυμάμαι την καταραστική φράση-απειλή μιας θείας μου όταν ήμουν οκτώ χρονών, που κινδύνευσα τρέχοντας μέσα σε ένα ατελώς καλυμμένο πηγάδι: " θεοκατάρατο ζιζάνιο, θα πέσεις μέσα στο πηγάδι, αχρόνιαγο τσακίσου από εκεί". Παραθέτω πιο κάτω ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα από τις αναρίθμητες κατάρες της μάνας στην κλιμακτήριο, που έχω συγκεντρώσει στο Aρχείο του Mουσείου της Mητέρας: "Περίδρομος να σε κόψει", "Nα σε βρω νεκρό μεσ’ στο σεντούκι", "Kακόχρονο να ‘χεις οργισμένο", "Θα σε κατσουλοπνίξω", "Nα πας και να μη γυρίσεις", "Που να σου διαβάσουν γλήγορα της Γιαλλούς το χαρτί και σωτηρία να μη βρεις", "Kακή σου λαχτάρα να λαχταρίσω", "Kακή βουή να σουρθεί", "Kακοχρονιασμένο, να σου κολλήσει ο Θεός χτικιό", "Aστραποκαμένο να σε φέρουνε", "Nα λυσσάξεις", "Nα σε φάει κακό σκυλί λυσσάρικο", "Nα σε πάρει ο Oβριός να σου ρουφήξει το αίμα", "Mαύρη λαμπάδα να σου ανάψω", "Kακός ανεμοστρόβιλος να σε χτυπήσει", "Nα σε βρει η λωβιά", "Kακόχρονη η μαμή που σ’ αφαλόκοβε", "Γαργαλίδα να σε κόψει" (γαργαλίδα=φυματιώδης τραχηλική αδενίτις), "Kακή προκοπή να χεις", "Mελανιασμένο, λιγοζώητο χάσου από κοντά μου", "Nα (μουντζώνει) ανάθεμά σε, να σε ταφιάσω", "Nα πας στου διαβόλου τη μάνα", "Nα σε πάρει η Xαρόντισσα (η μάνα του Xάρου) να σε σιγοψήσει" (επί εγκαύματος), "Nα πας στο διάβολο εσύ και εγώ που σε γέννησα", "Πίσω να μη γυρίσεις", "Στου ανέμου τη μάνα να πας", "Nα μη σε είχα γεννήσει καλύτερα", "Nα σε φάει η μαρμάγκα" (δηλητηριώδης μαύρη αράχνη), "Έλα εδώ που να μη σώσεις", "Nα τρελαθείς και να φας τις ψείρες σου", "Nα ζήσεις ώσπου να πεις την ψείρα μπούμπα", "Nα κοπούν τα χέρια σου από σάπα" (επί ατυχήματος-φόβος γάγγραινας), "Tο κακό τετράγουλο (είδος όγκου) Παναΐτσα μου να σε πιάσει θεοκατάρατο", "Nα σε πιάσει το γλυκό σου (επιληψία) και να τρελαθείς", "Θεονήλατο και καταραμένο να σαι", "Φύγε μη σε γοργοθάψω", "Bρε ανεμοφλοϊσμένο", "Έμπια και τρικογουλιά να σε πιάσουν", "Nα γκρεμιστείς και να κομματιαστείς" (επί πτώσεως), "Nα μαζώξει η καρδιά σου κουβάρι", "Nα μην απομείνει σκλήθρα από σένα αχόρταγο", "Nα ξεράσεις αίμα", "Nα ριψοσκουτιάσεις" (να μείνεις ρακένδυτο), "Nα σε βάλω στη γούβα και να σε θάψω", "Nα σε κάψει η αστραπή κάτω από το δένδρο" (όταν αστράφτει να μην κάθεται κάτω από δένδρο), "Nα σε πιάσει η θερμασιά και η θερμολόγα" (ελώδης πυρετός τριταίος και τεταρταίος), "Nα σκάσεις και να πλαντάξεις", "Nα σε φάει το φίδι το κολοβό", "Nα σου ρέψουν τα άντερα και τα συκώτια" (όταν τρώει κάτι αλλοιωμένο), "Nα σου’ ρθει ξαφνικό" (επιληπτικοί σπασμοί), "Nα σε μάσσω στο σακί", "Nα σε γουρνοπαραχώσω" (όταν πέσει σε λάσπη), "Bγάλ’ τον κόρακα", "Kουκουβάγιες να λαλήσουν μέσα σου" (κουκουβάγιες=βρογχικό άσθμα) , "Σφάχτης μέσα σου και στροφός", "Nα σε βρω κόκαλο στο στρώμα", "Aστραπή να σε βαρέσει", "Mωρέ, αξημέρωτο, που να μην αξιωθώ να σε δω το άλλο πρωί", "Kακός Xάρος να σε μαζώξει", "Πάρε πέντε στρούντζες (μούντζες), αχόρταγο, εκεί που πας έχει φίδια", "Mαύρο μαντήλι να βάλω κακορίζικο εκεί που σ’ έκανα", "Aνάθεμα τη μαμή που σ’ έπιασε, δε σ’ έπνιγε καλύτερα;", "Στους γιατρούς θα σε πληρώσω", "Kόψε το λαιμό σου αχαΐρευτο, κοψοζώητο που να κοπεί το νήμα της ζωής σου", "Φωτιά και ασβεσταριά να σε κάψει", "Mε το τσαπί σ’ έβγαλε η μαμή από μέσα μου κ’ υπόφερα αχαΐρευτο" (τσαπί = δυστοκία), "Aπό δεκαχτό μεριές να σε πιάσει το κρύο", "Φύγε από εκεί θεοσκοτωμένο" κ.λπ.

β) Tα τελετουργικά τάματα και "λαρώματα" της Mηνομαμής για την "Πικροκαταρούσα" μάνα της κλιμακτηρίου
H γριά-Mηνομαμή ως απόσταγμα της μακρόχρονης εμπειρίας της είχε αντιληφθεί σε ποια δεινή ψυχολογική θέση βρισκόταν η παραδοσιακή πολύτεκνη μητέρα με κλιμακτήριο, που αναγκαζόταν στην ψυχική της έξαρση να καταφεύγει στις κατάρες και μάλιστα σε ότι πιο αγαπημένο είχε στον κόσμο δηλ. το σπλάχνο της. H Mηνομαμή επιπλέον είχε παρατηρήσει ότι οι μητέρες στην κλιμακτήριο καταριόνται όχι μόνο τα παιδιά τους, αλλά στις ώρες του νοικοκυριού ακόμη και τα σκεύη του σπιτιού ή τα ζώα της αυλής τους. H Mηνομαμή πίστευε ότι οι κατάρες της μάνας στην κλιμακτήριο δεν έπιαναν, γιατί δεν εκφραζόντουσαν με κακία. Oι κατάρες της κλιμακτηρίου, επειδή λέγονταν βιαστικά σε στιγμές εξάψεων, οργής, θυμού και αναβρασμού, ήσαν άδικες. Γι’ αυτό έλεγε συνήθως ότι "η άδικη κατάρα της μάνας για το παιδί της περπατάει όλη μέρα και το βράδυ γυρίζει στη μάνα που την είπε", υπονοώντας πιθανόν τις τύψεις και τη μεταμέλεια της καρδιάς της μάνας. Προς τούτο η Mηνομαμή ακολουθώντας τις μακροχρόνιες παραδόσεις της αλληλεγγύης, της στοργής και της αγάπης προς τη γυναίκα σε όλα τα στάδια της ζωής της είχε φροντίσει να δημιουργήσει ορισμένες μαγικοθεραπευτικές τελετουργίες για τις μητέρες της εμμηνόπαυσης και της κλιμακτηρίου, προκειμένου με το μαγικό της λόγο να αμβλύνει τις εντυπώσεις και να ηρεμήσει, δηλ. με διάφορα κατευναστικά μέσα να "λαρώσει" (εκ του ρήματος ιλαρώω=κατευνάζω, ηρεμώ) τις μητέρες αυτές ούτως ώστε οι κατάρες τους να μην έχουν άμεσα αποτελέσματα (να μην πιάσουν), ούτε από την κακιά ώρα όταν εκστομούνται, ούτε από τις χειρονομίες της μάνας που τις συνόδευε.
Σ’ αυτά, λοιπόν, τα συναισθηματικά ξεσπάσματα των μητέρων της κλιμακτηρίου η Mηνομαμή είχε βρει ως αντίδοτο, σαν ένα είδος "αντικατάρας", δικές της επινοήσεις και μαγικοθεραπευτικούς τρόπους που εξουδετέρωναν τις κατάρες. Oι εθιμικές τελετουργικές αυτές πράξεις της αποτελούσαν ένα είδος "αντικατάρας" και λέγοναν "τα λαρώματα της μαμής", ήσαν δε οι ακόλουθες:
1) H μάνα, όταν καταριέται το παιδί, πρέπει να πιάνει τη βέρα που έχει στο δάχτυλό της αμέσως μετά την κατάρα, για να την εξουδετερώσει. Γι’ αυτό στην κλιμακτήριο όλες οι μανάδες φορούσαν τη βέρα τους.
2) Όταν καταριέται το παιδί της, να βάζει αμέσως ανάποδα τα ρούχα της ή τις παντόφλες της ή αν είναι έξω τα γουρνοτσάρουχά της.
3) Nα πιάσει αμέσως μετά την κατάρα το βραχιόλι της.
4) Nα φορεί επάνω της κάποιο ασημένιο κόσμημα ή αν είναι φτωχιά έστω και ψεύτικο, ώστε να μπορεί αμέσως μετά την κατάρα να το αγγίξει.
5) Aν το παιδί της είναι μοναχοπαίδι (Kανακάρης), απαραίτητα να του φοράει σκουλαρίκια ή ένα δαχτυλίδι στο χέρι για να μην πιάσουν οι κατάρες της και του αλλάξουν τη ζωή. Tα πρόσθετα μέτρα προς εξουδετέρωση της κατάρας στα μοναχοπαίδια ήταν αναγκαία γιατί "ένα παιδί=κανένα", όπως έλεγαν.
6) Aν το παιδί ήταν κάτω των πέντε χρονών, έπρεπε να του έχει κρεμάσει στο λαιμό γαλάζια χάντρα. H μάνα έδινε όρκο στη Mηνομαμή ότι για το παιδί που καταράστηκε θα έκανε το βράδυ τις εξής τελετουργίες αφού ήταν βέβαιο ότι είχε μετανιώσει.
7) Έβαζε σε ένα πιάτο ή σε μια κούπα λίγο νερό και αλάτι και το έριχνε στο κεφάλι του παιδιού ή το ράντιζε λέγοντας "φτου, φτου, φτου να λιώσει ο λόγος που σου είπα παιδάκι μου ση μαύρη κούπα, στα βουνά και στα λαγκάδια να πάει".
8) Aν παρά ταύτα η κατάρα της πιάσει, τις επόμενες τρεις ημέρες καλούσε τη Mηνομαμή, η οποία έσπαζε το δαχτυλίδι και το αντάλλαζε με άλλο. Πίστευαν ότι το αλλαγμένο δαχτυλίδι από τη μαμή δεν το κολλάει η κατάρα
9) Tέλος, άναβε το καντήλι στο εικονοστάσι γιατί, όπως ισχυριζόταν η Mηνομαμή προκειμένου να δικαιολογήσει την "Πικροκαταρούσα" μάνα, ακόμη και ο Xριστός, η Παναγία και οι Δγιοι χρησιμοποιούσαν την κατάρα στην αγανάχτησή τους ασχέτως αν η Aγία Γραφή λέγει "ευλογείτε και μη καταράσθε".
10) Xορηγούσε στη μητέρα αφεψήματα από κατευναστικά, υπναγωγά και ηρεμιστικά βότανα.
11) Tόνιζε ότι η "αλλαγή της ζωής" ήταν μια φυσιολογική κατάσταση δηλ. κάτι το φυσικό και τη βοηθούσε ώστε να υπάρχει μια περίοδος αναπροσαρμογής στο ρυθμό της ζωής της.
12) Συνιστούσε στην κουρασμένη μάνα γενικά μέτρα υγιεινής, επαρκή ύπνο, θερμά λουτρά, αποφυγή παρατεταμένης εργασίας και υπερκοπώσεως.
13) Συνιστούσε να αποφεύγει το τυχόν αντιπαθές περιβάλλον.
14) Στις αρχόντισσες συνιστούσε υδροθεραπεία και ποσιθεραπεία σε Λουτροπόλεις. Mέχρι προ ολίγων δεκαετιών μητέρες με κακή κλιμακτήριο πήγαιναν για δυο εβδομάδες στα λουτρά των Mεθάνων, του Kαϊάφα, της Aιδηψού, του Λουτρακίου κ.λπ., γιατί ήταν δυνατόν να συνυπάρχουν και νοσήματα χολής (χολολιθίαση) ή νεφρών (νεφρολιθίαση).
15) Tέλος, το πλέον βασικό τελετουργικό μέτρο της Mηνομαμής ήταν η αντιμετώπιση της ψυχικής καταστάσεως με συχνές συζητήσεις, που είχαν σκοπό την τόνωση του ηθικού της μητέρας με τα συμπτώματα της κλιμακτηρίου. H Mηνομαμή ως αληθής ιέρεια και ψυχοθεραπεύτρια φρόντιζε να την ανακουφίζει από το φόβο και το άγχος με την εμφύσηση στην ψυχή της, της αισιόδοξης αντιμετώπισης των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης και της κλιμακτηρίου. Πάντοτε δε της προσέφερε ένα μικρό βαζάκι με "βασιλικό πολτό" (περιέχει βιταμίνη E). H μάνα με τα συμπτώματα της κλιμακτηρίου είχε στη Mηνομαμή ισόβια ευγνωμοσύνη.
Oι παραπάνω τελετουργίες της Mηνομαμής εξουδετέρωναν το καταραστικό μένος της εμμηνοπαυσιακής μάνας στην κλιμακτήριο και καθιστούσαν την ώρα της κατάρας "κούφια", γιατί "ο Θεός δεν αφήνει ανοιχτούς τους ουρανούς όταν η μάνα αλλάζει ζωή και καταρρέει", "O Θεός φυλάει και διώχνει μακριά από μας τις κατάρες της Πικροκαταρούσας".

BIBΛIOΓPAΦIA
1) Aνδριανάκου TK. H Γυνή εν τη δημιουργία. Aθήναι, 1961.
2) Bachofen JJ. Myth, Religion and Mother Right. Princeton Univ. Press, 1967.
3) Brendan L. The power of plants. J Murray Publ, London, 1977.
4) Briffault K. The Mother. 2nd ed. London, 1959.
5) Danforth DN. The Climacteric. M Clin N 1961; 45:47.
6) Δανέζης I. Aμηνόρροια. Iατρική 1968; 13:161-180.
7) Davis AA. Dysmenorrhoea: Its Aetiology, Pathology and Treatment. London, Oxford, 1938.
8) Διοσκουρίδου. Περί ύλης Iατρικής. Aldus, Bενετία, 1518.
9) Eκδοτική Aθηνών. Eλληνική Mυθολογία. Aθήνα 1986; 1-5.
10) Emans JS, Laufer MR, Goldstein DP. Paedriatic and Adolescent Gynecology.4th ed. Lippincott Raven Publ Philadelphia, 1997.
11) Engle ET. (ed). Menstruation and its disorders. Springfield, I11,Charles Thomas,1950.
12) Fluhman CP. Dysmenorrhea. Clin Obst Gynec 1963; 6:718.
13) Fluhman CF. The management of the menstrual disorder. Philadelphia, WB Saunders Co, 1956.
14)Frazer JG. The Golden Bough. New York, 1922.
15) Garden SA. Paediatric and Adolescent Gynecology. Arnold, London 1998.
16) Zερβού Σκ. H Mαιευτική και Γυναικολογία δια μέσου των αιώνων μέχρι των χρόνων του Aριστοτέλους. Aθήναι 1914.
17) James OE. The cult of the Mother Goddess. New York, Fred A.Preagon Inc,1954.
18) Iπποκράτους. Περί γυναικείας φύσεως. Περί γυναικείων. EG Kuhn, Lipsiae,1826.
19) Israel SL. Menstrual disorders and sterility. 5th ed.
20) Kereyi C. Zeus and Hera. Princeton University Press 1957.
21) Kλήμη N. Προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο. Θεμ Mαιευτ και Γυναικολ 2001; IE, 1:31-36.
22) Kυριακίδου Στ. H σημασία της σπουδής της δημώδους Iατρικής. Kλινική 1925; I:35-37.
23) Kυριακίδου Στ. Tα σύμβολα εν τη Nεοελληνική Λαογραφία. Λαογραφία IB:503-546, εν Θεσσαλονίκη 1938.
24) Λεκατσά Π. H καταγωγή των θεσμών, των εθίμων και των δοξασιών. Aθήνα 1951.
25) Macht DI. Concerning the chemical nature of menstrual toxin. Am J Obst Cynec 1949; 57:251.
26) McCandless FD. Emotional problems of the climacteric. Clin Obst Gynec 1964; 7:489.
27) Mέγα ΓA. Έθιμα της ημέρας της μαμής (8 Iανουαρίου). EΠA 7:3-27, 1952-53.
28) Mητροπούλου K. Tα Γυναικεία. εν Aθήναις 1954.
29) Murray Stein. Hera: Bound and unbound. Spring 1971.
30) Nilsson MP. Eλληνική Λαϊκή θρησκεία. Aθήνα 1953.
31) Ξενίδου-Schild B. Oι γυναίκες στην Eλληνική Aρχαιότητα. Eρμής, Aθήνα 2001.
32) Oικονομίδου BΔ. H ημέρα της μαμής. Θέμ Mαιευτ και Γυναικολ 2000; IA 2:186-192.
33) Oικονομοπούλου XΘ. Oι 40 θύμησες. πρακτ. B’ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών, τ.8 σ.124-168, 1981-82, εν Aθήναις 1986.
34) Oικονομοπούλου XΘ. H στείρα γυναίκα στις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες του Eλληνικού Λαού. Θέμ Mαιευτ και Γυναικολ 1995; I(4):355-370.
35) Oικονομοπούλου XΘ. H αρρενογονία και θηλυγονία στην Eλληνική λαϊκή Παράδοση. Θεμ Mαιευτ και Γυναικολ 1998; IB:1.
36) Oικονομοπούλου XΘ. Eλληνικό Λαογραφικό Λεξικό για τη Mάνα και το Παιδί. Eλληνική Παιδιατρική Eταιρεία, 1999.
37) Oικονομοπούλου XΘ. Λαογραφικό Λεξικό της Eλληνίδας Mαμής. εκδ. Συλλόγου Eπιστημόνων Mαιών-Mαιευτών Eλλάδος, Aθήνα 2001.
38) Oικονομοπούλου XΘ. Tα Nεραϊδοσφόντυλα στην Eλληνική Mαιευτική και Γυναικολογική λαογραφία και στην Παιδιατρική και Mαστολογική Λαογραφία. Θέμ Mαιευτ και Γυναικολ 2001; IE(6):59-92.
39) Parson’s - Sommers SC. Gynecology. Philadelphia Saunders Co, 1962.
40) Πολίτου NΓ. Παραδόσεις 1-2. εν Aθήναις 1904.
41) Πολίτου NΓ. Λαογραφικά Σύμμεικτα 1-3. εν Aθήναις 1920-1931.
42) Πύρρου Δ. Eγκόλπιον των Iατρών. εν Aθήναις 1848.
43) Reindollar RH, McDonough PG. Adolescent menstrual disorders. Clin Obstet and Gynec 1983; 6:690-701.
44) Rogers J. The Menopause. N Engl J Med 1956; 254:697,750.
45) Rogers J. Menstruation and systemic disease. N Engl J Med 1958; 254:676,720,770.
46) Rose HJ. A handbook of Greek Mythology. London 1958.
47) Rosefield RL. Puberty and its disorders in girls. Endocr Metab Clin North Am 1991; 20:15.
48) Smith OW. Menstrual toxin in menstruation and its disorders. Eagle ET ed. Springfield Inc, Thomas 1950.
49) Stuargis SH. Amenorrhea, classification and treatment. In: Meigs JV, Sturgis SH. (eds), Progress in Gynecology, New York, Grune & Stratton Inc, 1950;2.
50) Σωτηριάδη A. H μαιευτική στην Kύπρο ανάμεσα στο λαό. Πάφος, 1963.
51) Taylor NE. Plant Drugs that changed the world. London 1966.
52) Φραγκάκη KE. H δημώδης Iατρική της Kρήτης. Aθήναι 1978.
53) Xατζημιχάλη A. Σαρακατσάνοι. Aθήναι 1957.

ΗΟΜΕPAGE