ΕΠΙΚΑΙΡΑ
ΘΕΜΑΤΑ Ι
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ:
Χ. ΤΖΟΥΜΑΚΑ - ΜΠΑΚΟΥΛΑ
ΑΘΛΗΣΗ
- ΟΦΕΛΗ ΚΑΙ ΥΠΕΡΒΟΛΕΣ
Χ. Κανακά
Το 2004, τη χρονιά των Ολυμπιακών Αγώνων και της ολυμπιακής φλόγας είναι, όσο
ποτέ, επίκαιρη η αξία της άθλησης. Το αρχαίο ρητό "Νους υγιής εν σώματι
υγιή" τονίζεται και πάλι σε κάθε ευκαιρία. Κυρίως, μάλιστα, μετά από τη
δυσάρεστη πρόσφατη διαπίστωση ότι η παιδική παχυσαρκία στη χώρα μας έχει πάρει
τρομακτικές διαστάσεις και δυστυχώς κατέχουμε, στο επίπεδο αυτό, μια λυπηρή
πρωτιά. Η παιδική παχυσαρκία θεωρείται η επιδημία της νέας χιλιετίας, δεδομένου
ότι η επίπτωσή της έχει αυξηθεί παγκοσμίως και αυξάνεται συνεχώς, όχι μόνο στο
λεγόμενο ανεπτυγμένο, αλλά και στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Θλιβερό μάλιστα είναι
το γεγονός ότι λιγότερο από το 20% των περιστατικών διαγιγνώσκεται και αντιμετωπίζεται
κατάλληλα.
Τα οφέλη της άθλησης στην παιδική και εφηβική ηλικία είναι πολυάριθμα και αναμφισβήτητα.
Η άθληση ενισχύει την αυτοπειθαρχία και την ικανότητα αντοχής και προάγει την
αυτοεκτίμηση. Επιπλέον, είναι ο πιο υγιής τρόπος εκτόνωσης και, όταν μάλιστα
γίνεται στην ύπαιθρο, προάγει την ενασχόληση με τη φύση, γεγονός που δρα ευνοϊκά
στη συνολική ψυχοσωματική υγεία. Η συστηματική άθληση κατά την παιδική ηλικία
προσφέρει τη δυνατότητα καταπολέμησης της παιδικής παχυσαρκίας και ελάττωσης
των παραγόντων κινδύνου καρδιαγγειακών νοσημάτων στην ενήλικη ζωή. Ως γνωστό,
οι κυριότεροι παράγοντες που οδηγούν στην παιδική παχυσαρκία, πέραν της γενετικής
προδιάθεσης του ατόμου, είναι η ποιοτικά και ποσοτικά κακή διατροφή και βεβαίως,
η μειωμένη φυσική δραστηριότητα. Η συστηματική άθληση και μάλιστα στα πλαίσια
μίας ομάδας συνομιλήκων, ενισχύει επιπλέον το αίσθημα της ευγενούς άμιλλας και
προωθεί το πνεύμα συνεργασίας για ένα κοινό στόχο. Η από κοινού μάλιστα άθληση
μελών της ίδιας οικογένειας, π.χ. πατέρα και γιού, οδηγεί στο μεγαλύτερο συναισθηματικό
τους δέσιμο, κάτι που δύσκολα επιτυγχάνεται διαφορετικά μέσα στη φορτωμένη καθημερινότητα
παιδιών και γονέων.
Πλήθος μελετών έχει καταδείξει τη θετική προσφορά της συστηματικής άθλησης στην
εκτόνωση των παιδιών και εφήβων, απομακρύνοντάς τα από επικίνδυνα πρότυπα συμπεριφοράς,
όπως κατανάλωσης καπνού, αλκοόλ και χρήσης ναρκωτικών, καθώς και αποχή από επικίνδυνη
σεξουαλική δραστηριότητα και ανεπιθύμητες κυήσεις στην εφηβεία.
Ποιο είδος άθλησης θα προτείνουμε σ΄ ένα παιδί;
Ας αφήσουμε το ίδιο το παιδί να διαλέξει. Η άθληση δεν πρέπει να εκληφθεί ως
μια τιμωρία για τα περιττά κιλά του, ούτε ως ένα υποχρεωτικό φάρμακο για μια
του πάθηση (π.χ. το σακχαρώδη διαβήτη). Επίσης, η άθληση δεν θα πρέπει να καταντήσει
κάτι το καταναγκαστικό στο ήδη φορτωμένο πρόγραμμα του παιδιού, ούτε βέβαια
να καλύπτει ανεκπλήρωτες επιθυμίες των γονέων. Η άθληση θα πρέπει να είναι πηγή
χαράς, ευεξίας και δύναμης για το ίδιο το παιδί.
Πολύ συχνά το παιδί που αθλείται φθάνει με τη δική του θέληση ή με την παρότρυνση
των προπονητών και πολλές φορές των γονέων του, στη διεκδίκηση πρωταθλητικού
ρόλου. Εδώ, όμως, υποκρύπτεται και μια σωρεία κινδύνων και η υπερβολή μπορεί
να επισκιάσει τα οφέλη της άθλησης. Έτσι, ξεκινά ένας φαύλος κύκλος ατέρμονου
στρες και μια εξαντλητική άσκηση με σκοπό το βάθρο της επιτυχίας, με θυσίες
που μπορεί να έχουν συνέπειες στην υγεία και τη μετέπειτα ζωή του ατόμου. Πολύ
συχνά, ο πρωταθλητισμός διακατέχεται από τη νοοτροπία της επιτυχίας ανεξαρτήτως
κόστους ( win at all cost mentality), με αποτέλεσμα να καταλήγει το αθλούμενο
παιδί σε μία κατάσταση χρόνιου στρες, να υφίσταται την αρνητική επίδραση στην
αύξησή του και στο αναπαραγωγικό σύστημα. Συγκεκριμένα, το χρόνιο στρες οδηγεί
τα έφηβα κορίτσια πολύ συχνά σε αμηνόρροια και απώλεια οστικής πυκνότητας, την
οποία μπορεί να μην καλύψουν ποτέ στη μετέπειτα ζωή τους. Επιπλέον, ο εφιάλτης
των περιττών κιλών, τις οδηγεί σε εξαντλητικές δίαιτες, με αποτέλεσμα ποιοτικό
υποσιτισμό, σιδηροπενική αναιμία, ακόμη και πολλαπλές υποβιταμινώσεις. Ο συνδυασμός
αυτός διατροφικών διαταραχών, αμηνόρροιας και οστεοπόρωσης αποτελεί το σύνδρομο
των εφήβων αθλητριών, ή, όπως απαντάται στη διεθνή βιβλιογραφία “The female
athlete triad”. Όσον αφορά στην αύξηση, παλαιότερες μελέτες υποδήλωναν ότι έντονη
σωματική άσκηση πέραν των 15 ωρών την εβδομάδα μπορεί να έχει αρνητική επίδραση
στο τελικό ανάστημα. Ευτυχώς, νεότερες μελέτες δεν επιβεβαιώνουν το φόβο αυτό.
Η παροδική καθυστέρηση αύξησης συνοδεύεται από ανάλογη καθυστέρηση της οστικής
ηλικίας και ακολουθείται από ανάκτηση του ρυθμού ανάπτυξης σε μεγαλύτερη χρονολογική
ηλικία και τελικά επίτευξη φυσιολογικού τελικού αναστήματος στα περισσότερα
από τα παιδιά αυτά. Τα ανεπιθύμητα συνοδά φαινόμενα στην περίπτωση του πρωταθλητισμού
εκτείνονται και στη σφαίρα της ψυχικής υγείας. Το παιδί παύει να ζει την ηλικία
του, σταματά να γελά και να συμμετέχει σε δραστηριότητες με τους συνομιλήκους
και φίλους του, γιατί όλος του ο χρόνος καταναλώνεται στις προπονήσεις. Βεβαίως,
θα ήταν παράλειψη ν΄ αναφερθεί κανείς στο θέμα του πρωταθλητισμού, χωρίς να
θίξει το λυπηρό θέμα του doping, δηλαδή της χρήσης αναβολικών και άλλων ουσιών
με σκοπό την αύξηση των σωματικών επιδόσεων. Κανένας άλλος δεν θα μπορούσε να
αποδώσει καλύτερα την απεχθή συμμετοχή του doping σε μιά άνιση νίκη, από το
αρχαίο ρητό "Εν αμίλλαις πονηραίς αθλιότερος ο νικήσας". Δυστυχώς,
η έκταση του προβλήματος δεν είναι καθόλου καταφρονητέα, δεδομένου ότι υπολογίζεται
πως το 3-5% των παιδιών και εφήβων που ακολουθούν πρωταθλητισμό κάνουν χρήση
ουσιών, ενώ το πρόβλημα είναι της τάξης του 5-15% στους ενήλικες αθλητές. Οι
χρησιμοποιούμενες ουσίες είναι κυρίως αναβολικές ορμόνες, η αμφεταμίνη, η εφεδρίνη,
ενώ έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί τόσο η ερυθροποιητίνη, όσο και η αυξητική ορμόνη.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονισθούν και τα λεγόμενα συμπληρώματα διατροφής,
είτε αυτά είναι συμπληρώματα βιταμινών, είτε αμινοξέων, τα οποία επίσης ευθύνονται
για σημαντικές ανεπιθύμητες ενέργειες, ακόμη και περιστατικά θανάτων. Οι ανεπιθύμητες
δράσεις των ουσιών του doping περιλαμβάνουν ηπατοτοξικότητα, καρδιοτοξικότητα
και υπερτροφία της αριστεράς κοιλίας, ψυχολογικές επιπτώσεις με διαταραχές του
ψυχισμού, διαταραχές γονιμότητας και γυναικομαστία στους άνδρες, καθώς και αύξηση
της θνητότητας.
Συμπερασματικά, η συστηματική άθληση αποτελεί πηγή ευεξίας για το παιδί και
τον έφηβο και είναι ο πιο υγιής τρόπος εκτόνωσης και αποφυγής της παχυσαρκίας,
ενώ μπορεί να υποκρύπτει σημαντικούς κινδύνους όταν φθάνει στην υπερβολή. Είναι,
λοιπόν, ουσιαστικός ο ρόλος μας ως παιδιάτρων να τονίσουμε στους γονείς και
το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, τα οφέλη της συστηματικής άσκησης, αλλά και τους
κινδύνους της υπερβολής, προκειμένου να διασφαλίσουμε στα παιδιά μας την παιδικότητά
τους και μια ισορροπημένη σωματική και ψυχική υγεία για όλη τους τη ζωή.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
American Academy of Pediatrics. Medical concerns in the female athlete. Pediatrics
2000; 106:610-3.
Brackenridge CH. Harassment, sexual abuse and safety of the female athlete.
Clin Sport Med 2000; 19:1-9.
Chen EC, Brzyski RG. Exercise and reproductive dysfunction. Fertil Steril 1998;
71:1-6.
Diamanti-Kandarakis E., Tsilakis D., Lazarides S.,Kandarakis H., Bergele A.
Hormones in sports: growth hormone abuse. Hormones 2004; 3:37-45.
Duntas LH, Parisis C. Doping: a challenge to the endocrinologist. Hormones 2003;
2:35-42.
Freedson PS, Matthews CE, Nasca PC. Physical activity and risk factors for breast
cancer. In: Drinkwater BA, editor. Women in sport. Oxford, England: Blackwell
Scientific 2000; 250-64.
Georgopoulos NA, Markou KB, Theodoropoulou A, Vagenakis GA, Benardot D, Leglise
M, Dimopoulos JCA, Vagenakis AG. Height velocity and skeletal maturation in
Elite Female rhythmic gymnasts. J Clin Endocrinol Metab 2001; 86:5.159-5.164.
Georgopoulos NA, Markou KB, Theodoropoulou A, Benardot D, Leglise M, Vagenakis
AG. Growth retardation in Artistic compared with rhythmic Elite Female gymnasts.
J Clin Endocrinol Metab 2002; 87:3.169-3.173.
Greydanus DE, Patel DR. The female athlete: Before and beyond puberty. Ped Clinics
of North America 2002; 49:553-580.
Healy ML, Gibney J, Russell-Jones DL, Pentecost C, Croos P, Sonksen PH, Umpleby
AM. High-dose growth hormone exerts an anabolic effect at rest and during exercise
in endurance-trained athletes. J Clin Endocrinol Metab 2003; 88(11):5. 221-6.
Karila TA, Karjalainen JE, Mantysaari MJ, Viitasalo MT, Seppala TA. Anabolic
androgenic steroids produce dose-dependent increase in left ventricular mass
in power athletes, and this effect is potentiated by concomitant use of growth
hormone. Int J Sports Med 2003; 24(4):337-43.
Katzman DK, Zipursky RB. Adolescents with anorexia nervosa: the impact of the
disorder on bones and brains. Ann N Y Acad Sci 1997; 81:127-37.
Kniess A, Ziegler E, Kratzsch J, Thieme D, Muller RK. Potential parameters for
the detection of hGH doping. Anal Bioanal Chem 2003; 376(5):696-700.
Kulig K, Brener ND, McManus T. Sexual activity and substance use among adolescents
by category of physical activity plus team sports participation. Arch Padiatr
Adolesc Med 2003; 157(9):905-12.
Luckstead EF, Patel DR. Catastrophic Pediatric Sports Injuries. Ped Clinics
of North America 2002; 49:581-592.
Marshall LA. Amenorrhoea. In: Drinkwater BA, editor. Women in sport. Oxford,
England: Blackwell Scientific 2000; 377-90.
Metzl JD. Strength training and nutritional supplement use in adolescents. Curr
Opin Pediatr 1999; 11(4):292-6.
Pyle RP, Mc Quivey RW, Brassington GS, Steiner H. High school student athletes:
associations between intensity of participation and health factors. Clin Pediatr
2003; 42(8):697-701.
Sundgot-Borgen J. Eating disorders In: Drinkwater BA, editor. Women in sport.
Oxford, England: Blackwell Scientific 2000; 364-76.
Thune I, Brenn T, Lund E et al. Physical activity and the risk of breast cancer.
N Engl J Med 1997; 336:1.269-75.
