Άσκηση κατά τη διάρκεια της
εγκυμοσύνης

Α. Ζουρλαδάνη
Ν. Καδόγλου
Γ. Πάντος

Α' Μαιευτική - Γυναικολογική κλινική ΑΠΘ, Ιπποκράτειο ΓΠΝΘ
Αλληλογραφία:
Αθανασία Ζουρλαδάνη
Γραβιάς 5, 44645 Θεσσαλονίκη
Τηλ. 2310828163, 2275024126, 6974969694
e-mail: azourlad@phed.auth.gr
Κατατέθηκε: 27/6/2003
Εγκρίθηκε: 19/9/2003

Περίληψη
Στις μέρες μας πάρα πολλές γυναίκες που συνηθίζουν να αθλούνται αναρωτιούνται αν μπορούν να εξακολουθήσουν και με ποιο τρόπο την άσκηση κατά τη διάρκεια της κύησης, έτσι ώστε να είναι ασφαλείς τόσο οι ίδιες όσο και το αναπτυσσόμενο έμβρυο.
Με αφορμή τον παραπάνω προβληματισμό και με την προϋπόθεση ότι η κύηση χαρακτηρίζεται ιατρικά ως φυσιολογική και δεδομένης της απουσίας επιπλοκών κατά τη διάρκειά της, εργαστηριακές μελέτες έχουν αποδείξει, ότι η συμμετοχή των εγκύων σε προγράμματα άσκησης διάρκειας 30-45 λεπτών, 3-5 φορές την εβδομάδα και με ένταση μεταξύ 60-70% της μέγιστης καρδιακής συχνότητας της ασκούμενης, βελτιώνει την καρδιοαναπνευστική λειτουργία της εγκύου, ενισχύει το μυοσκελετικό της σύστημα, βελτιώνει την ψυχολογική της διάθεση, ενισχύει το αίσθημα της αυτοαντίληψης και τέλος βοηθά στον ευκολότερο και με λιγότερες επιπλοκές τοκετό.
Η κατανόηση της επίδρασης που μπορεί να έχει η άσκηση, τόσο στην εγκυμονούσα, όσο και στο έμβρυο, οφείλει να αποτελεί πρωταρχική μέριμνα των ερευνητών, καθώς τα κλινικά δεδομένα που διαθέτουμε είναι περιορισμένα και η ανάγκη για περαιτέρω έρευνες μεγάλη.

Όροι ευρετηρίου: Εγκυμοσύνη, άσκηση, έμβρυο, πλεονεκτήματα, μειονεκτήματα.

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στις μέρες μας, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε πριν από μερικά χρόνια, ο αριθμός των γυναικών που ασκούνται κατά τη διάρκεια της κύησης ολοένα και αυξάνει.(1) Με την προϋπόθεση, ότι η κύηση δεν χαρακτηρίζεται ως υψηλού κινδύνου και δεδομένης της απουσίας επιπλοκών κατά τη διάρκειά της, η άσκηση και η έντονη φυσική δραστηριότητα κατά την περίοδο αυτή θεωρούνται τουλάχιστον ωφέλιμες, καθώς και αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής πολλών γυναικών.(2) Η άσκηση όμως κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης πιθανόν να επηρεάσει αρνητικά τις φυσιολογικές μεταβολές που συμβαίνουν, τόσο στην έγκυο, όσο και στον κυοφορούμενο οργανισμό. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο επιβάλλεται ο ενδελεχής και προσεκτικός σχεδιασμός της άσκησης κατά την κύηση. Οι ειδικοί που θα καταρτίσουν το πρόγραμμα, θα πρέπει με γνώμονα το επίπεδο της φυσικής κατάστασης και την προπονητική εμπειρία της συμμετέχουσας γυναίκας να θέτουν ως πρώτιστο σκοπό την εξασφάλιση της υγείας τόσο της μέλλουσας μητέρας όσο και του νέου, αναπτυσσόμενου οργανισμού.(3)
Τα μέχρι τώρα κλινικά δεδομένα όσον αφορά στην άσκηση κατά την εγκυμοσύνη είναι περιορισμένα, καθώς ηθικές και νομικές παράμετροι περιορίζουν την έρευνα σε μικρό μόνο αριθμό εθελοντών, με αποτέλεσμα, στις περισσότερες περιπτώσεις, τα συμπεράσματα των ερευνών να μην έχουν μεγάλη στατιστική ισχύ.(4) Τελικά, οι περισσότερες πληροφορίες που υπάρχουν σχετικά με τις φυσιολογικές επιδράσεις της άσκησης στην εγκυμοσύνη προέρχονται από μελέτες σε πειραματόζωα.(3)
Παρά τα λιγοστά όμως κλινικά στοιχεία σχετικά με την άσκηση στην εγκυμοσύνη, όλες οι μελέτες συγκλίνουν στην άποψη, ότι η μέτριας έντασης άσκηση στις υγιείς έγκυες γυναίκες δεν έχει αρνητικές επιπτώσεις, αλλά αντίθετα φαίνεται πως δρα ευεργετικά σε πολλαπλά επίπεδα τόσο για τις ίδιες όσο και για το έμβρυο.(5)

2. ΟΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΚΥΗΣΗΣ
Κατά την περίοδο της κύησης ο γυναικείος οργανισμός παρουσιάζει συνεχώς μια μεγάλη σειρά προσαρμοστικών μεταβολών, οι οποίες πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τον σχεδιασμό ενός προγράμματος συστηματικής άσκησης. Οι σπουδαιότερες μεταβολές που επέρχονται αφορούν το καρδιαγγειακό,(2,6) το αναπνευστικό,(2,6) το γαστρεντερικό,(2,6) το μυοσκελετικό σύστημα,(7) τον, μεταβολισμό(8) και, τέλος, το θερμορυθμιστικό σύστημα της εγκύου(9) και παρουσιάζονται στον πίνακα 1.

3. ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ
Με δεδομένο ότι η οργανωμένη άσκηση έχει πολλαπλά θετικά αποτελέσματα στον ανθρώπινο οργανισμό, το ερώτημα που ανακύπτει είναι εάν και κατά πόσο σε περιόδους έντονων ψυχοσωματικών και ορμονικών μεταβολών, όπως η κύηση, η έντονη φυσική δραστηριότητα ασκεί τον ευεργετικό της ρόλο. Μήπως το ψυχοσωματικό stress της άσκησης θέτει σε κίνδυνο την ομαλή πορεία της κύησης;
Με αφορμή τα ερωτήματα αυτά και το ενδιαφέρον των ερευνητών για την ασφαλή άσκηση των γυναικών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, τα τελευταία χρόνια γίνεται μια προσπάθεια να καθοριστούν τα πλαίσια μέσα στα οποία η άσκηση κατά την περίοδο αυτή να έχει μόνο θετικά αποτελέσματα, μειώνοντας στο ελάχιστο (αν όχι εξαλείφοντας πλήρως) τις πιθανότητες των αρνητικών επιπτώσεων.
Έτσι, την άνοιξη του 1985 το Αμερικανικό Κολέγιο Γυναικολόγων και Μαιευτήρων (American College of Obstetricians and Gynecologists) έθεσε για πρώτη φορά τις κατευθυντήριες γραμμές για τον τρόπο σχεδιασμού και εκτέλεσης προγραμμάτων άσκησης κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Από τότε και μέχρι σήμερα (οι οδηγίες ανανεώθηκαν τελευταία φορά τον Φεβρουάριο του 2003), με βάση τον AGOG(2,10-12) και μια σειρά άλλων ερευνητικών μελετών, οι βασικές παράμετροι της άσκησης (ένταση, διάρκεια, συχνότητα και τύπος) όσον αφορά την έγκυο γυναίκα, διαμορφώνονται ως εξής:

Ένταση της άσκησης
Χρησιμοποιώντας ως κριτήριο την καρδιακή συχνότητα συστήνεται ως ανώτερο επιτρεπτό όριο έντασης οι 140 σφύξεις / ανά λεπτό.(13,14) Η άσκηση λοιπόν έντασης μεταξύ 60-70% της μέγιστης καρδιακής συχνότητας, φαίνεται πως είναι η πιο κατάλληλη για γυναίκες που δεν συμμετείχαν σε προγράμματα άσκησης πριν την εγκυμοσύνη, αν και σε εξατομικευμένα προγράμματα το όριο αυτό μπορεί να μετατοπισθεί προς τα πάνω ή προς τα κάτω.(11,15) Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του ACOG, γυναίκες που ασκήθηκαν κατά τη διάρκεια της κύησης σε ένταση που προσέγγιζε το 81% της μέγιστης καρδιακής συχνότητας δεν παρουσίασαν καμία επιπλοκή.(16)
Σύμφωνα με άλλους ερευνητές η ένταση της άσκησης οριοθετείται στο 50-60% της VO2max (μέγιστης πρόσληψης οξυγόνου).(8,17,18) Μάλιστα σε μελέτη που πραγματοποίησαν οι Clapp and Capeles, 20 γυναίκες που ασκήθηκαν σε ένταση 58-86% της VO2max, 3-6 φορές την εβδομάδα, εναλλάσσοντας το jogging με το cross-country skiing, όχι μόνο δεν παρουσίασαν επιπλοκές στην κύηση, αλλά αντίθετα βελτίωσαν τη VO2max κατά 7,3%.(18) Επειδή ο έλεγχος της καρδιοαναπνευστικής ικανότητας (VO2max) είναι χρονοβόρος και επίπονος, ενώ παράλληλα είναι εξαιρετικά δύσκολη η εφαρμογή του ως σύστημα αναφοράς της έντασης της γύμνασης, προτείνεται από πολλούς η χρήση της κλίμακας υποκειμενικής αντίληψης της κόπωσης (RPE scale: Ratings of perceived exertion scale). Η διαβάθμιση της κλίμακας γίνεται από το 6 (πολύ ελαφριά) έως το 20 (πολύ έντονη) και με βάση αυτήν η επιτρεπόμενη ένταση θα πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ 12 και14 (μέτρια ένταση).(19) Εξίσου χρήσιμο μπορεί να αποδειχτεί και το "τεστ ομιλίας" (το να μπορεί, δηλαδή, η γυναίκα να συζητάει κατά τη διάρκεια της άσκησης) στην προσπάθεια να αποφευχθεί η υπερβολική κόπωση.

Διάρκεια της άσκησης
Η διάρκεια της άσκησης δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να υπερβαίνει τα 60 λεπτά, ενώ ως όριο ασφαλείας συστήνεται η ημερήσια αθλητική δραστηριότητα να έχει διάρκεια 30-45 λεπτά. Είναι πολύ σημαντικό το έμβρυο να μην εκτίθεται σε παρατεταμένες συνθήκες υποξίας ή αυξημένης θερμοκρασίας (πάνω από 38 βαθμούς Κελσίου, όσον αφορά τη θερμοκρασία του πυρήνα της εγκύου).(9,10,17)

Συχνότητα της άσκησης
Η συχνότητα με την οποία θα πρέπει να ασκείται μία έγκυος ορίζεται βάσει των συμπερασμάτων των ερευνητών στις 3-5 φορές την εβδομάδα, ανάλογα πάντα με την ψυχολογική της κατάσταση. Αξίζει να σημειωθεί η μελέτη που πραγματοποίησαν οι Bell - Palma σε 61 γυναίκες που δέχθηκαν να γυμναστούν περισσότερες από 5 φορές την εβδομάδα, οι οποίες όχι μόνο δεν παρουσίασαν επιπλοκές, αλλά και το βάρος των νεογέννητων δεν διέφερε σημαντικά από το βάρος των νεογέννητων της ομάδας ελέγχου.(20,21)
Τύπος άσκησης
Όσον αφορά στον αερόβιο τύπο άσκησης που θα πρέπει να επιλέγεται ή, αντίθετα, να αποφεύγεται από τις έγκυες ασκούμενες, στον πίνακα 2 παρατίθενται σαφείς πληροφορίες. Η άσκηση με αντιστάσεις πιθανόν να είναι ασφαλής, αν και πολύ λίγες μελέτες έχουν πραγματοποιηθεί για αυτό τον τύπο άσκησης. Σύμφωνα με αυτές δεν έχουν καταγραφεί αρνητικές επιπτώσεις στην εγκυμοσύνη, όταν η έγκυος ασκείται με ελεύθερα βάρη, μηχανές αντιστάσεων, ή όταν εφαρμόζεται συνδυασμός ασκήσεων με αντιστάσεις και ασκήσεων ευλυγισίας.(22) Οι Shangold et al αναφέρουν ότι η χαμηλής έως μέτριας έντασης άσκηση με αντιστάσεις πιθανόν να βοηθάει το σώμα των εγκύων να αντεπεξέλθει στο επιπρόσθετο βάρος, στην αλλαγή του κέντρου βάρους του σώματος. Επίσης, συμβάλλει στη μείωση των πόνων στην οσφυϊκή χώρα. Σημειώνουν τέλος ότι, όταν η άσκηση με αντιστάσεις γίνεται με χαμηλές - μεσαίες εντάσεις, όταν αποφεύγεται το κράτημα της αναπνοής (χειρισμός Valsava) και όταν υπάρχει συνεχής εποπτεία από ειδικό (γυμναστή) κατά την εκτέλεση των ασκήσεων, τότε η εγκυμονούσα δεν κινδυνεύει από πιθανούς τραυματισμούς.(23)

4. ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΓΚΥΟΥ
Η εκπόνηση και η εκτέλεση προγραμμάτων άσκησης προϋποθέτει τη στενή συνεργασία του ειδικού γυναικολόγου - μαιευτήρα, της μαίας, του καθηγητή φυσικής αγωγής και της εγκύου. Προκειμένου η άσκηση να είναι ασφαλής και ωφέλιμη τόσο για την έγκυο, όσο και για το έμβρυο θα πρέπει η προσοχή όλων να εστιάζεται στα παρακάτω σημεία:
- Τα προγράμματα άσκησης θα πρέπει να είναι εξατομικευμένα και να λαμβάνουν υπόψη το προπονητικό επίπεδο στο οποίο βρισκόταν η γυναίκα πριν από την εγκυμοσύνη.
- Αν η γυναίκα απείχε από κάθε είδους συστηματική άσκηση και ακολουθούσε έναν καθιστικό τρόπο ζωής, τότε η επιβάρυνση κατά την έναρξη του προπονητικού προγράμματος θα πρέπει να είναι πολύ ήπια και να αυξάνεται προοδευτικά. Στην περίπτωση αυτή τα όρια θα τα θέσει η ίδια η έγκυος και οι ασκήσεις θα πρέπει να είναι ψυχαγωγικού χαρακτήρα και ευχάριστες στην εκτέλεσή τους. Η παρουσία του γυμναστή, ειδικά σε αυτή την κατηγορία γυναικών, κρίνεται απαραίτητη καθ' όλη τη διάρκεια εκτέλεσης του προγράμματος άσκησης.
- Θα πρέπει να αποφεύγονται δραστηριότητες που εμπεριέχουν το στοιχείο του ανταγωνισμού. Αντίθετα, συστήνονται δραστηριότητες που προάγουν τη συνεργασία και τονώνουν την αυτοπεποίθηση (ομαδικά παιχνίδια).
- Η έντονη άσκηση και ειδικά όταν οι περιβαλλοντικές συνθήκες που επικρατούν είναι δυσμενείς (π.χ. ζέστη και υγρασία) θα πρέπει να αποφεύγεται. Το ίδιο ισχύει και όταν η ασκούμενη παρουσιάζει φυσιολογικά ή παθολογικά αυξημένη θερμοκρασία σώματος (υπερπυρεξία).
- Οι ασκήσεις σε ύπτια θέση κατά το δεύτερο και τρίτο τρίμηνο κυήσεως (και γενικά όταν το μέγεθος της μήτρας έχει αυξηθεί σε υπολογίσιμο ποσοστό) θα πρέπει να αποφεύγονται.
- Πρέπει να δίνεται έμφαση τόσο στη σωστή προθέρμανση όσο και στη σωστή χαλάρωση μετά το τέλος των ασκήσεων.
- Οι βαλλιστικές κινήσεις, οι απότομες αλλαγές κατεύθυνσης, οι υπερβολικές περιστροφές, καθώς και τα βαθιά καθίσματα θα πρέπει να αποφεύγονται.
- Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται στην επιφάνεια άσκησης (το πάτωμα να είναι κατά προτίμηση ξύλινο), στα ρούχα της ασκούμενης (άνετα και ελαφριά), και στα υποδήματα, που είναι απαραίτητο να έχουν κατάλληλες ενισχύσεις (αερόσολες), έτσι ώστε να απορροφώνται οι κραδασμοί.
- Η καρδιακή συχνότητα θα πρέπει να παρακολουθείται τακτικά, έτσι ώστε οι μεταβολές της να κυμαίνονται μέσα στα επιτρεπτά όρια.
- Θα πρέπει να διδάσκεται και να εφαρμόζεται η συνεχόμενη και σωστή αναπνοή. Το κράτημα της αναπνοής και ο χειρισμός Valsava θα πρέπει να αποφεύγονται.
- Η θερμιδική πρόσληψη συστήνεται να είναι αυξημένη, ώστε να καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες τόσο της εγκυμοσύνης όσο και της έντονης σωματικής δραστηριότητας.
- Η λήψη υγρών πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την άσκηση θα πρέπει να είναι πλήρης για την αποφυγή αφυδάτωσης.
- Οποιαδήποτε στιγμή εμφανιστεί κάτι το ασυνήθιστο ή ανησυχητικό, το πρόγραμμα άσκησης θα πρέπει να διακόπτεται και η έγκυος να παραπέμπεται στον ειδικό γυναικολόγο που την επιβλέπει. Τα σημεία και τα συμπτώματα κατά τη διάρκεια της άσκησης που δικαιολογούν τη διακοπή του προπονητικού προγράμματος και επιβάλλουν τον ιατρικό έλεγχο της αθλούμενης εγκύου παρουσιάζονται στον πίνακα 3. Τονίζεται ότι τα ανησυχητικά συμπτώματα μπορούν να εμφανιστούν αρκετές ώρες μετά την άσκηση και άρα επιβάλλεται διαρκής επαγρύπνηση.(2,10-12,25)

5. ΑΠΟΛΥΤΕΣ ΚΑΙ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΑΝΤΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΚΥΗΣΗΣ
Η άσκηση κατά τη διάρκεια της κύησης, όταν γίνεται σύμφωνα με τις οδηγίες και τις προϋποθέσεις που προαναφέρθηκαν, είναι ασφαλής και ενδείκνυται για τις περισσότερες έγκυες γυναίκες. Υπάρχουν όμως κάποιες περιπτώσεις κατά τις οποίες η άσκηση καλό είναι να αποφεύγεται, αν όχι να απαγορεύεται κατά τη διάρκεια της κύησης. Τέτοιες περιπτώσεις είναι οι ακόλουθες:
Α. Απόλυτες αντενδείξεις για την άσκηση κατά τη διάρκεια της κύησης: μυοκαρδιοπάθειες, ρήξη υμένων, κίνδυνος πρόωρου τοκετού, πολύδυμη κυοφορία, αιμορραγία, ανεπάρκεια τραχήλου, ιστορικό τριών ή περισσότερων αποβολών ή εκτρώσεων, πρόδρομος πλακούντας, φλεβοθρόμβωση ή πρόσφατη πνευμονική εμβολή, επιβράδυνση ενδομήτριας ανάπτυξης, υπερτασική νόσος της εγκυμοσύνης, πρόσφατη πνευμονική εμβολή.(26-29)
Β. Σχετικές αντενδείξεις για την άσκηση κατά τη διάρκεια της κύησης: υπέρταση, αναιμία ή άλλες αιματολογικές διαταραχές, παθήσεις του θυρεοειδούς αδένα, σακχαρώδης διαβήτης, αίσθημα πτερυγισμού της καρδιάς, αρρυθμίες, ισχιακή προβολή του εμβρύου κατά το τρίτο τρίμηνο της κυήσεως, έντονη παχυσαρκία (ΒΜΙ<=33),(11) εκσεσημασμένη απώλεια σωματικού βάρους, επιβράδυνση της ενδομήτριας ανάπτυξης και τέλος ιστορικό αιμορραγιών κατά την εγκυμοσύνη. Στις περιπτώσεις αυτές η έγκυος ασκούμενη θα πρέπει να βρίσκεται υπό συνεχή επίβλεψη, οι ειδικοί που θα σχεδιάσουν το πρόγραμμα άσκησης θα πρέπει να βρίσκονται σε συνεχή συνεργασία και τέλος οι παράμετροι της άσκησης (ένταση, διάρκεια, κ.λπ.) θα πρέπει να είναι οι χαμηλότερες των προτεινόμενων.(10,26,30,31)

6. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗΣ
Πριν γίνει η καταγραφή των πλεονεκτημάτων και των μειονεκτημάτων της άσκησης κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, θα πρέπει να τονιστεί ότι η ενασχόληση με κάποια αθλητική δραστηριότητα έχει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά της. Απλά, όσον αφορά στην άσκηση κατά την εγκυμοσύνη οφείλει να υπάρχει κάποια ειδική ιατρική μέριμνα, ευαισθησία και ευθύνη για την προστασία τόσο της εγκύου όσο και του εμβρύου.
Πιο συγκεκριμένα οι πιθανές αρνητικές επιπτώσεις της άσκησης κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι οι εξής:
Α. Αρνητικές επιπτώσεις που πιθανόν να έχει η άσκηση στην ανάπτυξη του εμβρύου:
(1) υποξία
(2) υπερθερμία
(3) επιζήμιες αλλαγές του καρδιακού ρυθμού και
(4) προβλήματα που σχετίζονται με την βαρομετρική πίεση, όταν η άσκηση γίνεται σε μεγάλο υψόμετρο ή όταν γίνεται κάτω από το νερό(10,11, 26)

Β. Αρνητικές επιπτώσεις που πιθανόν να έχει η άσκηση στην έγκυο γυναίκα:
(1) οι μυοσκελετικοί τραυματισμοί και η επιβάρυνση της οσφυϊκής μοίρας της σπονδυλικής στήλης, ειδικά όταν προϋπάρχουν προβλήματα
(2) το έντονο stress που μπορεί να προκαλέσουν το Jogging και η άσκηση με αντιστάσεις στις αρθρώσεις και
(3) η αύξηση της ενδομητρικής δράσης(10,11,26)

Στα πλεονεκτήματα της άσκησης κατά την εγκυμοσύνη συγκαταλέγονται κατά γενική ομολογία τα εξής:
(1) η βελτίωση της περιφερικής κυκλοφορίας (μείωση των περιφερικών αντιστάσεων) και η μείωση του κινδύνου εμφάνισης και βαρύτητας των ευρυαγγειών και των κιρσών
(2) η βελτίωση της καρδιοαναπνευστικής λειτουργίας
(3) η μείωση του πρόσθετου βάρους και της εναπόθεσης λίπους
(4) η βελτίωση της ψυχολογικής διάθεσης και της πνευματικής διαύγειας
(5) η αυξημένη αίσθηση αυτοαντίληψης και αυτοεκτίμησης
(6) η μείωση του άγχους της εγκύου
(7) ο ευκολότερος και με λιγότερες επιπλοκές τοκετός
(8) η ευκολότερη και ταχύτερη επάνοδος στην προηγούμενη (της κυήσεως) σωματική κατάσταση, ειδικά αν η άσκηση συνεχιστεί και μετά τον τοκετό
(9) ο περιορισμός του εμφανιζόμενου οιδήματος
(10) η διευκόλυνση της γαστρεντερικής λειτουργίας
(11) η καλύτερη ρύθμιση του διαβήτη κυήσεως
(12) η ενίσχυση της σπονδυλικής στήλης, του σκελετικού και του μυϊκού συστήματος προκειμένου να ανταποκριθούν στις νέες μηχανικές φορτίσεις, συμβάλλοντας στην ορθή στάση του σώματος
(13) η ελάττωση του φαινομένου των μυϊκών συνολκών στα κάτω άκρα και
(14) η διατήρηση, αν όχι η βελτίωση, της ευλυγισίας(10-12,26,28,30,32-37)

7. ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΟ ΕΜΒΡΥΟ
Όταν η κύηση δεν συνοδεύεται από επιπλοκές, η άσκηση κατά τη διάρκειά της δεν έχει δυσάρεστες επιπτώσεις στο έμβρυο.(11)
Πλήθος μελετητών έχει ασχοληθεί με την ανταπόκριση της καρδιακής συχνότητας του εμβρύου στην άσκηση. Οι Riemann et al σε μελέτη τους αναφέρουν ότι κατά τη διάρκεια ή αμέσως μετά την άσκηση παρατηρείται αύξηση της καρδιακής συχνότητας κατά 5-25χτύπους το λεπτό.(38) Ο Artal σε μια ανασκοπική μελέτη του αναφέρει ότι το 8,9% των εμβρύων παρουσιάζουν βραδυκαρδία ή επιβράδυνση της καρδιακής συχνότητας ως ανταπόκριση στην άσκηση.(39) Όσον αφορά στην ανταπόκριση της καρδιακής συχνότητας του εμβρύου σε προγράμματα άσκησης με αντιστάσεις, σε μελέτη που πραγματοποίησαν οι Hall & Kaufmann κατέγραψαν την καρδιακή συχνότητα του εμβρύου, και παρατήρησαν ότι δεν υπάρχει καμμία αλλαγή, όταν οι έγκυες στην 28η-38η εβδομάδα της κύησης ακολουθούν πρόγραμμα μυϊκής ενδυνάμωσης κάνοντας 1 σετ των 12 επαναλήψεων για κάθε μυϊκή ομάδα.(40)
Αξιοσημείωτο είναι ότι οι μελέτες στις οποίες παρατηρήθηκε αλλαγή της καρδιακής συχνότητας του εμβρύου κατά τη διάρκεια της άσκησης, δεν αναφέρουν ότι τα συμπτώματα αυτά συνεχίζουν να υφίστανται και μετά το τέλος της άσκησης.(11)
Ένα άλλο θέμα που έχει απασχολήσει τους μελετητές είναι το κατά πόσο η μείωση της πίεσης του αίματος στη μήτρα, κατά την άσκηση, μπορεί να προκαλέσει υποξία στο έμβρυο. Οι δυσκολίες που συναντώνται στη μέτρηση της ροής αίματος της μήτρας κατά την άσκηση, οδήγησε τους ερευνητές στο να κάνουν τις μετρήσεις τους πριν και μετά την άσκηση. Οι μετρήσεις όμως αυτές δεν μπορούν να οδηγήσουν σε αντιπροσωπευτικά αποτελέσματα, καθώς η ροή του σε αυτές τις περιόδους επανέρχεται στα φυσιολογικά επίπεδα. Η πραγματοποίηση περαιτέρω μελετών που θα συγκεκριμενοποιήσουν την επίδραση της μείωσης της πίεσης του αίματος της μήτρας κατά την άσκηση στο έμβρυο είναι απαραίτητη.(41)
Αν και αναφέρεται ότι το βάρος του νεογέννητου είναι χαμηλότερο κατά 500gr από το αναμενόμενο, όταν η μητέρα ασκούνταν κατά την κύηση, φαίνεται ότι τα αποτελέσματα αυτά βασίζονται σε ανέκδοτες μελέτες που πραγματοποιήθηκαν σε γυναίκες με μικρότερης διάρκειας τοκετό.(11)
Διχασμένες είναι οι απόψεις των μελετητών σχετικά με το πως η άσκηση κατά την κύηση επιδρά στο σωματικό βάρος του νεογέννητου οργανισμού. Κάποιες μελέτες αναφέρουν ότι παρατηρήθηκε μείωση στο βάρος του νεογέννητου.(42,43) Σε μελέτη που πραγματοποίησαν οι Clapp and Capeless, παρατήρησαν ότι το βάρος των νεογέννητων που προέρχονταν από γυναίκες οι οποίες συμμετείχαν σε πρόγραμμα άσκησης μέτριας έντασης, ήταν χαμηλότερο από το βάρος των νεογέννητων της ομάδας ελέγχου, που από την 20η εβδομάδα κι έπειτα συνέχισαν να ασκούνται σε μικρότερες εντάσεις.(44)
Υπάρχουν όμως μελέτες στις οποίες δεν σημειώθηκε καμία μεταβολή του βάρους σε σχέση με το αναμενόμενο, όπως αυτή του Sternfeld, ο οποίος δεν παρατήρησε μεταβολή του βάρους των νεογέννητων από γυναίκες που ασκούνταν σε σχέση με το βάρος των νεογέννητων των γυναικών της ομάδας ελέγχου, που έκαναν καθιστική ζωή κατά τη διάρκεια της κύησης.(45) Αξίζει επίσης να αναφερθεί η μελέτη των Hatch et al. στην οποία παρατηρήθηκε αύξηση του σωματικού βάρους των νεογέννητων.(46)
Πέραν των αντιφατικών αποτελεσμάτων των μελετών γύρω από το βάρος των νεογέννητων, θα πρέπει να τονισθεί ότι ακόμη και στις περιπτώσεις που σημειώθηκε χαμηλό σωματικό βάρος, αυτό κυμαινόταν πάντα μέσα στα φυσιολογικά πλαίσια.(12) Άρα, αυτό με το οποίο θα πρέπει να ασχοληθούν μελλοντικά οι μελετητές είναι το κατά πόσο το χαμηλότερο βάρος μπορεί να είναι επιζήμιο για τον νέο οργανισμό.

8. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Οι δημοσιευμένες μελέτες σχετικά με την άσκηση στην εγκυμοσύνη, όπως ήδη έχει αναφερθεί, είναι μικρές σε αριθμό. Όλες όμως οι μελέτες συγκλίνουν στην άποψη ότι, αν η γυναίκα συμμετείχε σε κάποια προγράμματα άσκησης πριν από την εγκυμοσύνη, τότε θα πρέπει να την προτρέψουμε (αν η κύησή της είναι φυσιολογική) να συνεχίσει να ασκείται, προσαρμόζοντας όμως την άσκηση στις νέες συνθήκες.(4) Για να είναι όμως ασφαλής η άσκηση, θα πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τις οδηγίες του ACOG ως προς τον τύπο άσκησης (κολύμπι, jogging, ποδηλασία, αεροβική γυμναστική, κ.λπ.) που θα επιλέξει να ασχοληθεί, την έντασή της (60-70% της μέγιστης καρδιακής συχνότητας) και τέλος τη διάρκεια και τη συχνότητα αυτής (30-45 λεπτά, 3-5 φορές την εβδομάδα).
Προτού προτρέψουμε, όμως, την έγκυο γυναίκα να αθληθεί, κρίνεται απαραίτητη η σωστή ενημέρωσή της, καθώς σε περιπτώσεις μυοκαρδιοπαθειών, αιμορραγίας, ανεπάρκειας τραχήλου, ιστορικού τριών ή περισσότερων αποβολών ή εκτρώσεων, ιστορικού υπερτασικής νόσου, κ.λπ., η άσκηση αντενδείκνυται και σε πολλές περιπτώσεις απαγορεύεται. Απουσίας όμως επιπλοκών κατά τη διάρκεια της κύησης έχει αποδειχθεί ότι η άσκηση έχει θετικές επιδράσεις όχι μόνο στο μυοσκελετικό και το καρδιοαγγειακό σύστημα της εγκύου, αλλά ταυτόχρονα τονώνει την αυτοπεποίθησή της, βελτιώνει την εικόνα που έχει για το σώμα της και δρα ευεργετικά στην αντιμετώπιση του άγχους της κύησης. Δεδομένης λοιπόν της θετικής συμβολής της άσκησης στον ψυχικό τομέα της εγκύου, δεν θα μπορούσαμε παρά να προτείνουμε την ενσωμάτωση των προγραμμάτων άσκησης, που σημειωτέον είναι ελάχιστα στην Ελλάδα, στο πρόγραμμα παρακολούθησης της εγκύου. Απαιτείται ευαισθητοποίηση όχι μόνο των γυναικών, αλλά και όλων εκείνων των ειδικών (γυναικολόγοι, μαίες, φυσίατροι, γυμναστές, ψυχολόγοι) που μέσα από τη στενή συνεργασία τους, την παρακολούθηση επιμορφωτικών διαλέξεων και την έγκυρη πληροφόρησή τους θα βοηθήσουν ώστε να ξεπεραστούν και να λυθούν απορίες, φόβοι και αναστολές που πιθανόν να έχει η έγκυος γυναίκα, αλλά και να αποφευχθούν πιθανές επιζήμιες, για την ίδια και το έμβρυο, δραστηριότητες.
Αν και στη χώρα μας λειτουργούν ελάχιστα προγράμματα άσκησης για εγκύους, εντούτοις μεμονωμένες προσπάθειες είναι πιθανό να πραγματοποιηθούν σε ιδιωτικούς χώρους άθλησης, ένεκα ιδιωτικής πρωτοβουλίας, καθώς στη χώρα μας δεν υπάρχουν αθλητικά πάρκα διαθέσιμα για περπάτημα, δραστηριότητες αναψυχής, κ.λπ. και τα μεγάλα αθλητικά κέντρα αφενός είναι περιορισμένα σε αριθμό και αφετέρου διατίθενται στο κοινό για άλλου είδους αθλητικές δραστηριότητες.
Δεδομένου ότι δεν υπάρχουν περιθώρια για πειραματισμούς και υπερβολές, το ρητό "παν μέτρον άριστον" ταιριάζει απόλυτα στην περίπτωση και θα πρέπει να υιοθετείται τόσο από τους ειδικούς που θα αναλάβουν να σχεδιάσουν το πρόγραμμα άσκησης, όσο και από την ίδια τη γυναίκα που θα το εκτελέσει.
Τα εξατομικευμένα προγράμματα άσκησης κρίνονται απαραίτητα για κάθε έγκυο, γιατί αυτό που προέχει είναι η ασφάλεια, η υγεία και η σωματική ακεραιότητα τόσο της γυναίκας όσο και του νέου οργανισμού.
Αν και έχει παρατηρηθεί πως τα νεογέννητα των γυναικών που ασκούνταν κατά τη διάρκεια της κύησης έχουν χαμηλότερο βάρος, το βάρος των νεογέννητων αυτών εξακολουθεί να κυμαίνεται μέσα στα φυσιολογικά όρια, και μέχρι τώρα δεν υπάρχουν κλινικά δεδομένα που να αποδεικνύουν ότι η άσκηση στην εγκυμοσύνη έχει βλαπτικές επιδράσεις στο έμβρυο. Περαιτέρω έρευνες γύρω από τις συνέπειες που έχει η άσκηση στην ανάπτυξη του εμβρύου κρίνονται απαραίτητες.
Κατανοητή γίνεται, επίσης, η ανάγκη για την πραγματοποίηση πρόσθετων ερευνών, που θα έχουν ως στόχο τη μέγιστη δυνατή συγκεκριμενοποίηση και τον καθορισμό των παραμέτρων άσκησης για κάθε έγκυο γυναίκα. Τέλος, οι εν λόγω έρευνες θα πρέπει να έχουν στόχο την απάλειψη των ξεπερασμένων απόψεων, σύμφωνα με τις οποίες η άσκηση είναι επισφαλής κατά τη διάρκεια της κύησης, ακόμη κι όταν αυτή είναι φυσιολογική.

Summary
Zourlandani A, Kadoglou N, Pados G.
Exercise during pregnancy
Hellen Obstet Gynecol 16(1):51-59, 2004

Nowadays many women that tend to work out, wonder how can they keep on exercising and through which way exercise during pregnancy can be safe for them and for the fetus.
Due to the above consideration clinical studies have proven that in the absence of obstetric or medical complications exercise during pregnancy is safe. An exercise program using any of a variety of exercise modes that is performed for 30-45 min, 3 times per week, at an intensity of 60-70% of maximal heart rate does not appear to be associated with adverse effects to the mother or fetus in a healthy normal pregnancy. On the contrary, exercise, effects beneficially the cardiovascular and musculo-skeletal system, decreases stress and anxiety, boosts the pregnant woman' s body image and finally helps into having an easier delivery.
Studies should be continued in order to clarify the exercise' s effects both on the pregnant woman and the fetus.

Key words: Pregnancy, exercise, fetus, advantages, disadvantages.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Hefferman AE. Exercise and pregnancy in primary care. The nurse practitioner 2000; 25:42,49,53-6.
2. American College of Obstetricians and Gynecologists, Exercise during pregnancy and the postpartum period. AGOG technical bulletin 189, DC: ACOG, 1994.
3. Zeanah M, Schlosser SP. Adherence to ACOG Guidelines on Exercise During Pregnancy: Effects on Pregnancy Outcomes. American Journal of Obstetrics and Gynecology. 1993; 22:329-335.
4. Howells D. Exercise in pregnancy. Practicing Midwife. 2002; 5:12-13.
5. SMA statement the benefits and risks of exercise during pregnancy, Journal of Science and Medicine in Sport, Australia, 2002; 5:11-.9.
6. Clark SL, Cotton DB, Lee W, Bishop C, Hill T, et al. Central Hemodynamic assessment of normal term pregnancy. American Journal of Obstetrics and Gynecology. 1989; 161:1439-1442.
7. Arena B, Mafulli N. Sports activity in pregnancy. Sport e Medicina 1999; 16:21-27.
8. Lotgering FK, Spinnewijn WE, Struijk PC, et al. Respiratory and Metabolic Responces to Endurance Cycle Edercise in Pregnant and Postpartum Women. Inter Jourmal of Sport Medicine 1998; 19:193-198.
9. McMurray RG, Katz Vern L, Meyer-Goodwin WE, Cefalo RC. Thermoregulation of pregnant women during aerobic exercise on land and in the water. Am J of Perinatology 1993; 10:170-182.
10. ACOG Committee on Obstetric Practice.ACOG Committee opinion No 267. American College of American College of Obstetricians and Gynecologists. Exercise during pregnancy and the postpartum period. Obstet Gynecol 2002; 99:171-173.
11. Artal R, O'Toole M. Guidelines of the American College of Obstetricians and Gynecologists for exercise during pregnancy and the postpartum period. Br Journal of Sports Medicine 2003; 37:6-12.
12. Nahed M, Ezmerli MD. Exercise in pregnancy. Prim Care Update of Obstet and Gynecologists 2000; 7:260-265.
13. Hatch MC, Sh Xiao-Ou, McLean DE, Levin B, et al. Maternal exercise during Pregnancy. Physical Fitness and Fetal Growth. American Journal of Epidemiology 1993; 137:1105-1114.
14. Pivarnic JM. Maternal Exercise during Pregnancy. Sports Medicine 1994; 18:215-217.
15. Bell R. The Effects of Vigorous Exercise During pregnancy on Birth Weight. J Sci Med Sport Australia, 2002; 5(1):32-36.
16. ACSM. Guidelines for exercise testing and prescription. 6th ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins, 2000.
17. Lokey EA, Tran Zung Vu, Wells CL, Myers BC, Tran Andre C. Effects of Physical exercise on pregnancy outcomes: a meat-analytic review. Medicine and Science in Sports and Exercise 1991; 23 (11):1234-1239.
18. Clapp III JF, Capeles E. The VO2max of recreation athletes before and after pregnancy. Med and Science in Sports and exerc 1991; 23(10):1128-1132.
19. Hall DC, Kaufmann DA. Effects of aerobic and strength conditioning on pregnancy outcomes. Am J Obstet Gynecol 1987; 157:1199-1203.
20. Campbel MK, Mottola MF. Recreational exercise and occupational activity during pregnancy and birth weight: a case-control study. Am J Obstet Gynecol 2001; 93:403-408.
21. Bell R, Palma S, Antenatal exercise and birthweight. Aust N Z J Obstet Gyneaecol 2000; 40(1):70-73.
22. Clapp JF. Exercise during Pregnancy: a clinical update. Clin Sports Medicine 2000; 19:273-286.
23. Shangold MM, Mirkin G. (Eds) Women and Exercise: Physiology And Sports Medicine. 2nd edn. Philadelphia, PA: F.A. Davis 1994.
24. Wallace AM, Engstrom JL. The effect of aerobic exercise on the pregnant woman. Fetus, and Pregnancy Outcome: a review. Journal of Nourse Midwifery1987; 32:286.
25. Sternfeld B. Physical activity and pregnancy outcome. Review and Recommendations. Sports Medicine 1997; 23:33-47.
26. Jarski R, Trippett DL. The Risk and Benefits Of Exercise During Pregnancy. The Journal of Family Practice 1990; 30(2):185-189.
27. Rangarajan U, Kochar MS. Hypertension in Women. Official Publication of the State Medical Society of Wisconic 2000; 99:65-70.
28. Yeo S, Steele NM, Chang MC, Leclaire SM, Ronis DL, Hayashi R. Effects of exercise on blood pressure in pregnant women with a high risk of gestation hypertensive disorders. J Reproductive Medicine 2000; 45(4):293-298.
29. Davies B, Bailey DM, Budgett R, Sanderson D, Griffin D. Intensive training during a twin pregnancy: a Case Report. International Journal of Sports Medicine 1999; 20:415-418.
30. Dye TD, Knox KL, Artal R, et al. Physical activity, obesity, and diabetes in pregnancy. Am Journal Epidemiol 1997; 146:961-965.
31. Jovanovic-Peterson L, Peterson CM. Exercise and the nutritional management of diabetes during pregnancy. Obstet Gynecol Clin North Am 1996; 23:75-86.
32. Arena B, Maffulli N. Exercise in pregnancy: how safe is it. Sports Medicine and Arthroscopy review 2002; 10(1):15-22.
33. Rossner S. Physical activity and prevention and treatment of weight gain associated with pregnancy: current evidence and research issues. Medicine and Science in sports and exercise 1999; 31(10):560-563.
34. Goodwin A, Astbury J, McMeeken J. Body image and psychological well being in pregnancy. A comparison of exercisers and non-exercisers. Aust N Z J Obstet Gynaecol 2000; 40(4):442-447.
35. Lobel M, DeVincent CJ, Kaminer A, Meyer BA. The impact of prenatal maternal stress and optimistic disposition on birth outcomes in medically high-risk women. Health Psychology 2000; 19(6):544-553.
36. Mc Murray RG, Motolla MF, Wolfe LA, Artal R, et al. Recent advances in understanding maternal and fetal responses to exercise. Medicine and Science in Sports and Exercise 1993; 25(12):1305-1321.
37. Koltyn KF, Schultes SS. Psychological Effects of an Aerobic exercise Session and a Rest Session Following Pregnancy. Journal of Sports Medicine And Physical Fitness 1997; 37:287-291.
38. Riemann MK, Kanstrup Hansen IL. Effects on the Fetus of Exercise in Pregnancy. Scandinavian Journal of Medicine and Science in Sports 2000; 10:12-19.
39. Artal R. Exercice and diabetes mellitus. A brief review. Sports Med 1990; 9:261-265.
40. Hall DC, Kaufmann DA. Effects of aerobic and strength conditioning on pregnancy outcomes. Am Journal of Obstet Gynecol 1987; 157:1199-1203.
41. Pivarnik JM. Maternal exercise during pregnancy. Sports Med 1994; 18:215-217.
42. Clapp JF 3d, Kim H, Burciu B, Schmidt S, et al. Continuing Regular Exercise during Pregnancy: Effect of Exercise Volume on Fetoplacental Growth. American Journal of Obstetrics and Gynecology 2002; 186:142-147.
43. Pivarnic JM. Potential effects of Maternal Physical Activity on Birth Weight: Brief Review. Medicine and Science in Spotrs and Exercise 1998; 3:400-406.
44. Clapp JF, Capeless EL. Neonatal morphometrics after endurance exercise during pregnancy. Am Journal of Obstet Gynecol 1990; 163:1805-1811.
45. Sternfeld B, Quesenberry CP Jr, Eskenazi B, et al. Exercise during pregnancy and pregnancy outcome. Medicine and Science in Sports and Exercise 1995; 27:634-640.
46. Hatch MC, Shu X-O, McLean DE, et al. Maternal exercise during pregnancy, physical fitness and fetal growth. Am Journal Epidemiol 1993; 137:1105-1114.

HOMEPAGE

<<< Προηγούμενη σελίδα