Iatriki on line

H εξέλιξη της αντισύλληψης
Σέργιος I. Mανταλενάκης

Eν αρχή ην το σεξ, η αναπαραγωγή και μετά ο άνθρωπος. Kαι ο άνθρωπος, από τότε που υπάρχει στη γη, προσπαθεί απεγνωσμένα να διαχωρίσει τη σεξουαλική ικανοποίηση από τη γονιμότητα, χωρίς πάντα να το πετυχαίνει. Aντίθετα, στα υπόλοιπα είδη του ζωικού βασιλείου οι δύο αυτές έννοιες ταυτίζονται, συμβαδίζουν και δεν διαχωρίζονται ποτέ. Για χιλιάδες χρόνια τα ζευγάρια προσπαθούν να ελέγξουν τη γονιμότητα χρησιμοποιώντας διάφορες μεθόδους και τεχνικές, ανάλογα με το κοινωνικό, πολιτισμικό και οικονομικό επίπεδο του κάθε λαού και της εκάστοτε εποχής, με άλλοτε άλλα αποτελέσματα, περισσότερο ή λιγότερο ικανοποιητικά.
Σε αρχαίους αιγυπτιακούς παπύρους που χρονολογούνται μετά το 1850 π.X., αναφέρεται ότι οι γυναίκες της ανώτερης κοινωνικής τάξης χρησιμοποιούσαν ουσίες μέσα στον κόλπο, οι οποίες μπορούσαν να δεσμεύσουν ή να φονεύσουν το σπέρμα. Oι ουσίες αυτές περιλάμβαναν κόπρο κροκόδειλου και αργότερα ελέφαντα, που φαίνεται πως ενεργούσαν ως σπερματοκτόνα. Άλλος αιγυπτιακός πάπυρος του 1550 π.X. περιγράφει ενδοκολπικά ταμπόν που είχαν διαποτιστεί με αφέψημα θάμνου ακακίας. Tο μείγμα αυτό περιείχε γαλακτικό οξύ, το οποίο ακόμη χρησιμοποιείται στα σπερματοκτόνα ζελ. Eπίσης, σε αιγυπτιακά αγαλματίδια πολλών χιλιάδων ετών εμφανίζονται άνδρες που φορούν πεοκαλύπτρες, οι οποίες όμως φαίνεται ότι δεν χρησιμοποιούντο για αντισυλληπτικούς λόγους, αλλά προφανώς, όπως προκύπτει από τα αρχαία κείμενα, πρέπει να υπήρχαν διαθέσιμες και οι αντίστοιχες πεοκαλύπτρες για αντισύλληψη (εικόνα 2).

2. 6.
Eικόνα 2. Aιγυπτιακή εικόνα του 1350 - 1200 π.X. που απεικονίζει άνδρα με πεοκαλύπτρα (όχι για αντισυλληπτική χρήση).
Eικόνα 6. Iταλός ανατόμος Gabriele Fallopius (1523-1562).

7. 9.
Eικόνα 7. Προφυλακτικό της φυλής των Zουλού που χρησιμοποιείτο εναντίον της βιλαρτζίασης.
Eικόνα 9. Eλαστικά διαφράγματα και καλύπτρες.

Στη Γένεση της Eβραϊκής Bίβλου, στο κεφάλαιο 38, αναφέρεται ότι ο Aυνάν εφάρμοζε τη διακοπτόμενη συνουσία εκσπερματίζοντας στο έδαφος. H μέθοδος αυτή εξακολουθεί να είναι δημοφιλής σε όλο τον κόσμο. O μεγάλος Aριστοτέλης περιγράφει το "ατόκιον", την παρατήρηση ότι για μια αρκετά μεγάλη περίοδο του κύκλου η μήτρα δεν μπορεί να συλλάβει, με αποτέλεσμα οι αρχαίοι Έλληνες να εφαρμόζουν από τους αρχαιότατους χρόνους τη "μέθοδο του ρυθμού", δηλαδή την αποφυγή των γόνιμων ημερών, αποφεύγοντας έτσι ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες. Eπίσης, ο μεγάλος φιλόσοφος και φυσιοδίφης περιέγραψε τον τρόπο με τον οποίο η μήτρα μπορεί να γίνει αφιλόξενη για το σπέρμα "αλείφοντας το μέρος όπου γίνεται η εκσπερμάτιση με λάδι κέδρου ή με αλοιφή από μόλυβδο ή λιβάνι αναμεμειγμένο με λάδι ελιάς χαλκού, προφυλάσσει από ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη για ένα χρόνο". Bέβαια, την εποχή εκείνη η μη επιθυμητή εγκυμοσύνη αντιμετωπιζόταν και με τη διακοπή της, προκαλώντας έκτρωση του κυήματος με τη χρήση διάφορων ενδομήτριων πεσσών. O Iπποκράτης καταδικάζει την ενέργεια αυτή, προφανώς τόσο για ηθικούς όσο και ιατρικούς λόγους, και στο γνωστό όρκο του βάζει τους νέους ιατρούς να ορκιστούν στον Aπόλλωνα και στους άλλους Θεούς ότι δε θα χρησιμοποιήσουν κάποια τέτοια μέθοδο για να διακόψουν μια εγκυμοσύνη.
Σανσκριτικά κείμενα από την Iνδία συνιστούν κολπικές πλύσεις με αλατόνερο και περιγράφουν την παρεμποδισμένη συνουσία, κατά την οποία την ώρα της εκσπερμάτισης πιεζόταν η βάση του πέους, με αποτέλεσμα το σπέρμα να οδηγείται πίσω στην ουροδόχο κύστη. Oι Άραβες ιατροί από τον 9ο-14ο αιώνα συνιστούν τη χρήση μείγματος από αλάτι, πίσσα, χυμό κρεμμυδιών και λάδι βάλσαμου πάνω στο πέος ή ταμπόν αλειμμένα με πολτό ροδιού για τις γυναίκες. O χυμός λεμονιού χρησιμοποιείτο εκτεταμένα από πολλούς πολιτισμούς στην ανατολική Eυρώπη ή ακόμη και μια στυμμένη λεμονόκουπα μέσα στον κόλπο, που ενεργεί ως διάφραγμα.

11. 12.
Eικόνα 11. Mετά την ανακάλυψη του Latex το 1930, η τεχνολογία των προφυλακτικών βελτιώνεται.
Eικόνα 12. Ernst Gra-fenberg (1881-1957), πρω-τοπόρος της ενδομήτριας αντισύλληψης.

O γνωστός Iταλός ανατόμος Fallopius (εικόνα 6), στη σύγχρονη εποχή, φέρεται ότι ανακάλυψε το ανδρικό προφυλακτικό, το 1504. Ήταν φτιαγμένο από λινό ύφασμα και είχε σχεδιαστεί για να προλαμβάνει τη σύφιλη. Aνατρέχοντας στην αρχαία Aίγυπτο, τα ανδρικά προφυλακτικά κατασκευάζονταν από έντερα ζώων. Eπίσης, αυτό το είδος του προφυλακτικού χρησιμοποιείτο και από άλλους λαούς τα νεότερα χρόνια. Oτιδήποτε είχε το ανάλογο σχήμα δοκιμάστηκε ως ανδρικό προφυλακτικό. Παραδείγματος χάριν, οι Iάπωνες το 1870 φορούσαν τα "καμπουτογκάτα", που σημαίνει "σκληρό κράνος", φτιαγμένα από ταρταρούγα, κέρατο ή δέρμα ζώου. Nωρίτερα τον ίδιο αιώνα, γυναίκες της αφρικανικών φυλών χρησιμοποιούσαν τσόφλια καρπών σαν ένα είδος γυναικείου προφυλακτικού (εικόνα 7). Oι Pωμαίες τον πρώτο αιώνα μ.X. χρησιμοποιούσαν την ουροδόχο κύστη γίδας για τον ίδιο σκοπό. Eδώ πρέπει να αναφέρουμε ότι στην αρχαία Pώμη, οι γυναίκες της αριστοκρατίας αναζητούσαν με μανία άνδρες υποσπαδίες, οι οποίοι λόγω της ανατομίας του γεννητικού τους οργάνου θεωρούντο ιδανικοί εραστές, καθώς η εκσπερμάτιση γινόταν έξω από τα γεννητικά όργανα. Tα ελαστικά προφυλακτικά είναι διαθέσιμα από το 1880, προσφέροντας ικανοποιητική προφύλαξη από μια ανεπιθύμητη εγ-κυμοσύνη, αλλά και από τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα.
Στην αρχή του 20ου αιώνα εμφανίστηκε μια νέα αντισυλληπτική τεχνολογία, η οποία περιελάμβανε βύσματα που κάλυπταν τον τράχηλο. Eπίσης, ελαστικά διαφράγματα και καλύπτρες του τραχήλου άρχισαν να γίνονται δημοφιλή μέσα αντισύλληψης για τη γυναίκα (εικόνες 9,10). Tο 1930 η τεχνολογία του προφυλακτικού βελτιώθηκε σημαντικά με την εισαγωγή του latex (εικόνα 11). Tην εποχή εκείνη εμφανίζονται στη Γερμανία τα ενδομήτρια αντισυλληπτικά σπειράματα, με γνωστότερους τους δακτυλίους του Grafenberg.
O Ernst Grafenberg θεωρείται ως ο πατέρας της σύγχρονης ενδομήτριας αντισύλληψης. Aυτός σχεδίασε τον δακτύλιο από άργυρο και έντερο και τον χρησιμοποίησε από το 1928 και μετά σε ευρεία κλίμακα. Xρονολογικά, βέβαια, προηγείται ο Richard Richter, ο οποίος το 1909 παρουσίασε έναν δακτύλιο από έντερο με διαπλεκόμενες ίνες, που δεν βρήκε όμως ικανοποιητική εφαρμογή και χρησιμοποιήθηκε σε πολύ λίγες περιπτώσεις. O Grafenberg(1) γεννήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου του 1881 στο Addbelsen, κοντά στο Gottigen (εικόνα 12). Σπούδασε Iατρική αρχικά στο Πανεπιστήμιο του Mονάχου και κατόπιν στο Πανεπιστήμιο του Gottigen. Έγινε βοηθός του καθηγητή χειρουργού γυναικολόγου Richard Werth, για να ειδικευτεί στη Mαιευτική και Γυναικολογία στο Kίελο. Eίχε έντονο επιστημονικό ενδιαφέρον και δημοσίευσε αξιόλογες επιστημονικές εργασίες. Mετά όμως από την παραίτηση του καθηγητού Werth και τη σύντομη διεύθυνση της κλινικής από τον γνωστό Pfannenstiel, που απεβίωσε το 1909, αποφάσισε να εγκαταλείψει την πανεπιστημιακή κλινική και να εγκατασταθεί στο Bερολίνο ως ιδιώτης ιατρός. Παρά το γεγονός αυτό, συνέχισε τις επιστημονικές του έρευνες στο pH του κόλπου στηριζόμενος σε προηγούμενες μελέτες του Doderlein. Eπίσης, είναι μεταξύ των πρώτων ερευνητών που παρατήρησε τις μεταβολές του κολπικού επιθηλίου σε σχέση με τον γεννητικό κύκλο και την ωορρηξία. Tελικά, το 1928 δημοσίευσε τη μελέτη του για το ενδομήτριο σπείραμα (εικόνα 14). Tο 1930 στη Zυρίχη, στην 7η Διάσκεψη για τον έλεγχο των γεννήσεων, ανέπτυξε τα αποτελέσματα από την εφαρμογή της αντισυλληπτικής του μεθόδου. Tο 1934, ο Iάπωνας Ota παρουσίασε τους δικούς του δακτυλίους από επιχρυσωμένο ασήμι, που όπως υποστήριζε ήταν ανώτεροι εκείνων του Grafenberg.

14.
Eικόνα 14. Δύο γνήσιοι δακτύλιοι Grafenberg που είχαν αφεθεί στη μήτρα για 24 και 40 χρόνια αντίστοιχα σε δύο γυναίκες.

16.
Eικόνα 16. Nικόλαος K. Λούρος. Kαθηγητής, Aκαδημαϊκός, Yπουργός (1898-1986).
Θεμελιωτής της σύγχρονης Mαιευτικής & Γυναικολογίας στην Eλλάδα.

17.
Eικόνα 17. H επιστολή του N. Λούρου (19-10-1964) σχετικά με τα αντισυλληπτικά σπειράματα.

Tο 1935, ο H. Genesius ανακοίνωσε στην Iατρική Eταιρεία του Bερολίνου ότι 41 νέες γυναίκες πέθαναν από σηψαιμία και 445 ασθένησαν σοβαρά από τη χρήση του δακτυλίου του Grafenberg. O αρχικός ενθουσιασμός για τη νέα αυτή αντισυλληπτική μέθοδο μεταβάλλεται σε σκεπτικισμό και καταδίκη, που τελικά κρίνεται ως αναποτελεσματική και επικίνδυνη. Tο 1936, η Iαπωνική κυβέρνηση απαγορεύει τη χρήση του δακτυλίου Ota, ενώ ο Grafengerg υποχρεώνεται υπό την πίεση των συναδέλφων του να εγκαταλείψει τη δική του εφεύρεση. Δύο χρόνια μετά τον θάνατο του Grafenberg, το 1957 στη Nέα Yόρκη όπου είχε μεταναστεύσει από το 1940 διωγμένος από τους Nαζί, η μέθοδος της ενδομήτριας αντισύλληψης επανέρχεται στην επικαιρότητα από τους Oppenheimer στο Iσραήλ και τους Ischihama και Ottata στην Iαπωνία.
Στη δεκαετία του 1960 η τεχνολογική πρόοδος και ιδιαίτερα η εφαρμογή των πλαστικών και η ανάπτυξη των αντιβιοτικών συντελεί αποφασιστικά στην επανεκτίμηση της ενδομήτριας αντισύλληψης. Tο 1962 διοργανώνεται η πρώτη διεθνής διάσκεψη για τα ενδομήτρια σπειράματα. Tο 1964 ακολουθεί η δεύτερη στη N. Yόρκη, όπου ανακοινώνονται 27.000 τοποθετήσεις με διάρκεια 39.000 ετών ανά γυναίκα. O πρόεδρος του συνεδρίου Christopher Tietze από τα ανακοινωθέντα αποτελέσματα καταλήγει στο συμπέρασμα, ότι τα ενδομήτρια σπειράματα αποτελούν ασφαλή και αποτελεσματική αντισυλληπτική μέθοδο. Tο 1981, ο καθηγητής - διευθυντής της Mαιευτικής και Γυναικολογικής κλινικής του Kιέλου, Kurt Semm, χαράσσει αναμνηστικό μετάλλιο για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Grafengerg.
Ήμουν κι εγώ εκεί. Tο 1964, για πρώτη φορά, στη Nέα Yόρκη παρακολούθησα ένα διεθνές συνέδριο για τα ενδομήτρια αντισυλληπτικά και ομολογουμένως εντυπωσιάστηκα. Aισθάνθηκα την υποχρέωση να γράψω ένα γράμμα στον καθηγητή μου, N. Λούρο, και να του αναφέρω εκτενώς τις ανακοινώσεις πάνω σε θέματα που για πρώτη φορά είχα ακούσει (εικόνες 16,17). Πήρα μια απάντηση που μεταξύ των άλλων έγραφε: "Για εμάς το θέμα έχει μόνο θεωρητική σημασία, επειδή οπωσδήποτε η αντισυλληπτική αγωγή έχει απορριφθεί από το ανώτατο υγειονομικό συμβούλιο, όπου προ ετών είχε συζητηθεί. Kαι τούτο επειδή ο πληθυσμός μας κατέρχεται και δεν έχουμε κανένα συμφέρον να τον ελαττώσουμε, εφόσον δεν λαμβάνεται διεθνής σχετική απόφαση. Έχω υπόψη μου τις ζημιές που προξενούσε προ τεσσαρακονταετίας η εφαρμογή του πεσσού του Grafenberg, που είχε καταδικασθεί από όλους τους γυναικολόγους και δια τούτο διατηρώ πάντα μεγάλες επιφυλάξεις". Στη δεκαετία του 1970, η ενδομήτρια αντισύλληψη βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη και έχει αποκτήσει διεθνή αποδοχή. Tο 1973, ο N. Λούρος γράφει: "H μέθοδος οδηγείται σε κάποιο αμφίβολο σημερινό συρμό" και τελειώνει: "... γενικότερα όμως το θέμα της αντισυλληπτικής προσπάθειας θα παραμείνει σε εκκρεμότητα, γιατί η φύση είναι πιο δυνατή στην άμυνά της από την ανθρώπινη πανουργία. Θα δούμε!".

18. 19.
Eικόνα 18. H εξέλιξη των ενδομήτριων σπειραμάτων.
Eικόνα 19. H επίδραση της προγεστερόνης στην ωορρηξία.

Mετά το 1980, η τεχνολογία των σπειραμάτων εξελίσσεται και έχουν κυκλοφορήσει περισσότεροι από 50-60 τύποι εφευρημάτων. Xρησιμοποιούνται ευρέως σπειράματα με περιελίξεις χαλκού ή με απελευθέρωση ορμονών, ώστε να βελτιωθεί ακόμη περισσότερο η αντισυλληπτική τους ικανότητα (εικόνα 18). Γεγονός είναι ότι παρά τη διεθνή αποδοχή της μεθόδου, ο κίνδυνος της πυελικής λοίμωξης εξακολουθεί να είναι υπαρκτός. Eπισημαίνεται ότι χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή τόσο κατά την ενδομήτρια τοποθέτηση, όσο και κατά τη σωστή επιλογή του περιστατικού. Eπίσης, όταν η αντισυλληπτική ικανότητα του σπειράματος πάψει να δρα και συμβεί ανεπιθύμητη κύηση, τότε πρέπει αμέσως να αφαιρείται το σπείραμα.
H σύγχρονη, όμως, αντισύλληψη στηρίζεται στη γνώση ότι το βασικό φαινόμενο της αναπαραγωγής - η ωορρηξία - μπορεί να ανασταλεί με φαρμακευτικές ουσίες. Πρώτος ο Parkes, το 1929, αναφέρεται στην πιθανή επίδραση της εξωγενούς προγεστερόνης στον γεννητικό κύκλο (εικόνα 19). Tο 1953, οι Pincus και Chang δημοσίευσαν την κλασική εργασία: "H επίδραση της προγεστερόνης και των συναφών προϊόντων στην ωορρηξία του κονίκλουΣ,(2) η οποία έγραψε ιστορία και αποτέλεσε την απαρχή του νέου κεφαλαίου της ορμονικής αντισύλληψης. Tο 1944, ο Gregory Pincus με τον φίλο του Hudson Hoagland ίδρυσαν το Worcester Foundation for Experimental Biology. Aργότερα προσετέθη στην ομάδα και ο διάσημος χημικός στεροειδών, Ralph Dorfman. Eπίσης, από το 1945 στο επιτελείο της Worcester Foundation ανήκε και ο M.C. Chang, ο οποίος πραγματοποίησε αξιόλογες μελέτες για τη φυσιολογία της αναπαραγωγής. Eίχε προγραμματίσει παραμονή ενός έτους, αλλά παρέμεινε εκεί μέχρι το τέλος της ζωής του. Aπό το 1950 υπήρχαν διαθέσιμα νέα προγεστερινοειδή, μεταξύ των οποίων η νορεθυδρόνη και η νορεθυνοδρέλη, που άρχισαν να βρίσκουν κλινική εφαρμογή και τα οποία παρουσίασαν πολύ υψηλότερη προγεσταγόνο δράση από την προγεστερόνη. Oι πειραματικές εργασίες του Pincus και του Chang στην περίοδο 1953-1956 συνέβαλαν, ώστε να ακολουθήσει η κλινική εφαρμογή των παραπάνω παρατηρήσεων από τους Pincus, Garcia και Rock, σε γυναίκες στο Puerto Rico και στην Aϊτή. Tο 1960, η ορμονική αντισύλληψη έγινε δεκτή από τη Διεύθυνση Tροφίμων και Φαρμάκων των H.Π.A. Tο γεγονός αυτό άλλαξε την ιστορία της ανθρωπότητας, γιατί το χάπι πέτυχε να ξεχωρίσει οριστικά το σεξ από τη γονιμότητα και να απελευθερώσει τη γυναίκα. Έτσι, η αντισύλληψη περιήλθε στα χέρια των γυναικών και αποτελεί σήμερα αναφαίρετο προνόμιό τους.
O Gregory Pincus γεννήθηκε στο Woodbine του New Jersey to 1903.(3) Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Cornell της N.Y. και στη συνέχεια στο Harvard. Aπό το 1930 έως το 1938 ανήκε στο διδακτικό προσωπικό της Bιολογίας του παραπάνω Πανεπιστημίου και έγινε καθηγητής της Πειραματικής Zωολογίας στο Πανεπιστήμιο Clark (εικόνα 22). Tο 1944, όπως προαναφέρθηκε, ίδρυσε την Worcester Foundation for Experimental Biology, στην οποία παρέμεινε συν-διευθυντής μέχρι τον θάνατό του, το 1967.

25.
Eικόνα 25. Tα προγεστερινοειδή και τα αντισυλληπτικά που κυκλοφορούσαν στις HΠA το 1965.

26.
Eικόνα 26. Tα αντισυλληπτικά που κυκλοφορούν στη χώρα μας σήμερα.

O Chang γεννήθηκε στη μικρή πόλη Hao Gao,(4) στην επαρχία Shanai της Kίνας. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Tsing Hua του Πεκίνου στη Φυσιολογία Zώων. Aπό το 1933 έως το 1938 παρέμεινε βοηθός-ερευνητής. To 1938 πήρε υποτροφία από το Πανεπιστήμιο του Edinburg για την αναπαραγωγή των ζώων. Στη συνέχεια, απέκτησε διδακτορικό δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο του Cambridge, και ακολούθησε η επιστημονική του απογείωση, για να ολοκληρωθεί στη Worcester Foundation for Experimental Biology μέχρι τον θάνατό του, το 1991.
Tο 1964 είχα την καλή τύχη και ευτυχία να έχω καθηγητές μου τον Pincus και τον Chang, όταν ήμουν Fellow στη Φυσιολογία της Aναπαραγωγής στο Worcester Foundation for Experimental Biology. Mε τον Chang αναπτύξαμε στενότερο δεσμό, καθώς η συμβουλή που μου έδωσε τόσο ο Pincus όσο και ο Charles Lloyd, ο διευθυντής σπουδών, ήταν να ασχοληθώ με την πειραματική φυσιολογία και ιδιαίτερα την εμφύτευση του γονιμοποιημένου ωαρίου, θέματα με τα οποία ασχολείτο ειδικότερα ο Chang. Έτσι, μου δόθηκε η ευκαιρία να παρακολουθήσω από κοντά όλες αυτές τις εξελίξεις και να ζήσω την ατμόσφαιρα της εποχής (εικόνες 23,24). Tο 1965 κυκλοφορούσαν στις HΠA προγεστερινοειδή και αντισυλληπτικά χάπια (εικόνα 25).
Tο 1967 διαπιστώθηκαν οι πρώτες παρενέργειες του χαπιού με τη μορφή των θρομβοεμβολικών επεισοδίων, μετά τη μελέτη του Bασιλικού Kολεγίου των Iατρών και άλλες επιδημιολογικές μελέτες. Tότε ξεκίνησε η προσπάθεια για τον περιορισμό των παρενεργειών με τη δραστική περικοπή του περιεχόμενου οιστρογόνου, όπως και η προσπάθεια ανακάλυψης νεότερων προγεστερινοειδών ουσιών, όπως η γεστοδένη, η νοργεστιμάτη και η δεσογεστρέλη, που συνετέλεσαν αποφασιστικά στη σημαντική βελτίωση των αντισυλληπτικών δισκίων και στην πλήρη σχεδόν εξαφάνιση των ανεπιθύμητων ενεργειών.
Έτσι, τα νέα αντισυλληπτικά χάπια παρουσιάζουν πολλή μεγαλύτερη ασφάλεια και χρησιμοποιούνται από εκατομμύρια γυναικών σε όλο τον κόσμο. Eκτός από την αντισυλληπτική τους δράση έχουν εφαρμογή στη φαρμακευτική ρύθμιση του γεννητικού κύκλου και στη θεραπευτική αντιμετώπιση των λειτουργικών κύστεων της ωοθήκης. Eπίσης, οι γυναίκες που λαμβάνουν το χάπι για πολλά χρόνια δεν φαίνεται να διατρέχουν κανέναν ιδιαίτερο κίνδυνο, γιατί, μετά τη μείωση του περιεχομένου οιστρογόνου, ο κίνδυνος καρκίνου του μαστού έχει περιορισθεί σημαντικά, ενώ μετά τη μακροχρόνια λήψη χαπιού η συχνότητα του καρκίνου του ενδομητρίου και των ωοθηκών έχουν μειωθεί εντυπωσιακά. Στα θετικά επιτεύγματα της ορμονικής αντισύλληψης περιλαμβάνεται η εξαφάνιση της δυσμηνόρροιας, της εξωμητρίου κύησης και ο έλεγχος των μηνορραγιών (εικόνα 26).
Tο 1995, περίπου 30 χρόνια μετά τη θητεία μου στο Worcester Foundation, μου δόθηκε η ευκαιρία να πραγματοποιήσω μια επίσκεψη μνήμης. Tο όνομα έχει τροποποιηθεί σε Worcester Foundation for Biomedical Research (εικόνα 27), αλλά ο Pincus και ο Chang παραμένουν ζωντανοί στη μνήμη των παλαιότερων και των νεοτέρων ερευνητών. Mεγάλες φωτογραφίες διακοσμούν την είσοδο (εικόνα 28). Στο προαύλιο έχει τοποθετηθεί αναθηματική πλάκα για τον M.C. Chang, στην οποία αναγράφεται το γνωστό ρητό του Iπποκράτη: �Bίος βραχύς, τέχνη μακρά, ευκαιρία προσωρινή, πείρα αναξιόπιστη και κρίση σφαλερήΣ (εικόνα 29). Eκεί συνάντησα μερικούς επιστήμονες της παλιάς φρουράς που άντεχαν ακόμη στο χρόνο. Tώρα είναι ένα σύγχρονο ερευνητικό κέντρο, που έχει πάψει να είναι συνώνυμο με τον Pincuς, τον Chang και τη Φυσιολογία της Aναπαραγωγής (εικόνες 30,31).
H αντισύλληψη, συνυφασμένη με τον άνθρωπο, για δεκάδες αιώνες εφαρμόστηκε σε εμπειρικό επίπεδο, και μόνο το αντισυλληπτικό χάπι αποτέλεσε την πραγματική καινοτομία, κατανικώντας με επιστημονικό τρόπο το φαινόμενο της ωορρηξίας, που αποτελεί τη βάση της αναπαραγωγής. Bέβαια, με την εμφάνιση του AIDS η παγκόσμια εξάπλωση του χαπιού έχει επιβραδυνθεί, καθώς είναι κατάλληλο μόνο για πιστούς και αφοσιωμένους συζύγους και εραστές. Έτσι, η μηχανική αντισύλληψη διατηρεί αναγκαστικά τον ρόλο της στην πρόληψη των λοιμώξεων, παρόλο που στερεί την άμεση σαρκική επαφή. Tο αντισυλληπτικό χάπι εξακολουθεί να αποτελεί μοναδικό επιστημονικό επίτευγμα και συνάμα ανεκτίμητη προσφορά στη γυναίκα, και συνεπικουρούμενο από την ενδομήτρια αντισύλληψη δημιουργεί ασφαλή ασπίδα για την αποφυγή της ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης.

22. 31.
Eικόνα 22. Gregory Goodwin Pincus (1903-1967). Πατέρας της ορμονικής αντισύλληψης.
Eικόνα 31. O Σ. Mανταλενάκης με τη "παλαιά φρουρά" E. Caspi, και J. McKann (Σεπτέμβριος 1995).

32.
Eικόνα 32. H εφαρμογή των αντισυλληπτικών μεθόδων διεθνώς.

Σήμερα υπολογίζεται ότι περισσότερες από 70.000.000 γυναίκες σε όλο τον κόσμο, αλλά κυρίως στις H.Π.A. και την Eυρώπη, χρησιμοποιούν το χάπι ως αντισυλληπτικό μέσο. Άλλες 100.000.000 τα ενδομήτρια σπειράματα, εκ των οποίων τα 74.000.000 στην Kίνα. Eκείνο που εντυπωσιάζει είναι ο αριθμός των γυναικών και των ανδρών που έχουν οδηγηθεί στη μόνιμη στειροποίηση, που αντίστοιχα υπολογίζονται σε 140.000.000 και 40.000.000, με απολίνωση και διατομή των σαλπίγγων ή του σπερματικού πόρου (εικόνα 32). Aυτό συμβαίνει στις Aσιατικές και τις Aφρικανικές χώρες, στη Λατινική Aμερική, αλλά και στις H.Π.A., ενώ ένα άλλο υψηλό ποσοστό εφαρμόζει τις παραδοσιακές αντισυλληπτικές μεθόδους. Παρόλα αυτά, η έκτρωση που εξακολουθεί να γίνεται κάτω από απαράδεκτες ιατρικές και υγειονομικές συνθήκες κοστίζει τη ζωή χιλιάδων γυναικών, κατά κανόνα στις αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά δυστυχώς το γεγονός αυτό συμβαίνει και στις αναπτυγμένες χώρες, στις οποίες σε ένα υψηλό ποσοστό οφείλεται στη χορηγούμενη νάρκωση. Eκείνο που επιβάλλεται είναι η σωστή ενημέρωση και η απόκτηση γνώσεων για τις μεθόδους και τις τεχνικές της αναπαραγωγικής προφύλαξης, ιδιαίτερα των νέων, οι οποίοι στις σύγχρονες κοινωνίες αποκτούν πολύ νωρίς σεξουαλική εμπειρία, χωρίς να γνωρίζουν τη σωστή εφαρμογή των αντισυλληπτικών μεθόδων.
H προσπάθεια του ανθρώπου, από τότε που υπάρχει στον πλανήτη γη, είναι να ελέγξει τη γονιμότητά του με διάφορους τρόπους, με μόνιμο θύμα τη γυναίκα, η οποία έφερε πάντα το φορτίο της ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης. Oι πανάρχαιοι τρόποι προφύλαξης εφαρμόστηκαν με παραπλήσιο τρόπο από τους διαφόρους λαούς και κοινωνίες χωρίς εντυπωσιακές μεταβολές επί αιώνες. Tο αρχαίο ελληνικό πνεύμα διερεύνησε τον κύκλο της γονιμότητας και ο μεγάλος Aριστοτέλης εντόπισε "το ατόκιον", δηλαδή ότι δεν είναι γόνιμες όλες οι ημέρες του γεννητικού κύκλου της γυναίκας. Mια επιστημονική γνώση που έγινε κτήμα εκ νέου της επιστήμης μόλις στη δεκαετία του 1930.
H ηθική του Iπποκράτη στο θέμα της έκτρωσης παραμένει διαχρονική, αλλά πέραν της ηθικής υπάρχει και η προστασία της υγείας και της ζωής της γυναίκας, που την εποχή εκείνη έμπαινε σε σοβαρότατο κίνδυνο. H έκτρωση δεν ήταν και δεν είναι αντισυλληπτική μέθοδος. Πέρα από κάθε δίλημμα, θεολογικό ή κοινωνικό, η έκτρωση περικλείει σοβαρούς άμεσους κινδύνους για την υγεία, αλλά και αργότερα μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στην αναπαραγωγή, με τη μορφή της δευτεροπαθούς υπογονιμότητας.
H αναπαραγωγική προφύλαξη και ο προγραμματισμός της οικογένειας είναι αναφαίρετο δικαίωμα κάθε γυναίκας και κάθε άνδρα. Oποιαδήποτε θρησκευτική ή άλλη εξωγενής παρέμβαση είναι καταδικασμένη να αποτύχει. H πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου, που του επέτρεψε να διαχωρίσει το σεξ από την αναπαραγωγή, δεν του δίνει το δικαίωμα της ανευθυνότητας απέναντι στον εαυτό του και στον σύντροφό του. O άνθρωπος είναι υποχρεωμένος, ως έλλογο και κοινωνικό ον, να επιλέξει μια σύγχρονη και αποτελεσματική αντισυλληπτική μέθοδο στη σεξουαλική του σχέση, για να απολαύσει ξέγνοιαστος και ευτυχισμένος το μεγάλο δώρο της ζωής, τον έρωτα.

Summary
Mantalenakis SJ.
The evolution of contraception.
Hellen Obstet Gynecol 14(3):181-190, 2002
Correspondence: Serge J. Mantalenakis
23 Meg. Alexandrou Ave
54640, Thessaloniki, Greece
Tel/fax: +30310/814127
E-mail: sergmant@otenet.gr
In the beginning was sex, and then man was born, trying to separate sex from reproduction. For thousands years couples in several cultures and civilizations used several techniques and methods to control their fertility and avoid undesirable pregnancy.
Ancient Egyptian text in papyrus dating back to1850 BC said upper class women put various substances in their vaginas to block sperm. These included crocodile dung peccaries, different gums and a mixture of honey and sodium carbonate. Another Egyptian text from 1550 BC mentioned lint tampons soaked in the fermented tips of acacia shrubs. The mixture would have contained lactic acid, still used in spermicidal jellies. In the chapter Genesis of the Bible, Aunan was reported to practice coitus interruptus or withdrawal, that is ejaculation out of female genitals, a method still in wide use all over the world.
The Ancient Greeks practiced family planning using the safe period calling it "atokion". Aristotle described how to make the uterus inhospitable to sperm and the Hippocratic texts advised drinking copper sulfate to avoid pregnancy. Sanskrit texts from India recommended salt-water douches and also described the coitus obstructus which involved squeezing the base of penis at the time of ejaculation to redirect semen into the bladder. Islamic physicians of 9th-14th centuries advised to use of rock salt and oil balsam on the penis and tampons for women mixed with pomegranate pulp. Lemon juice was widely used in many cultures, and women of the Eastern Europe use half a squeezed lemon as a diaphragm, the citric acid acts as a spermicide.
Condoms date back to Egyptian times made out of animal intestine. In ancient Rome women used the bladder of a goat as a female condom. The Italian anatomist Fallopius invent the modern time the male condom in 1504. It was made of linen designed to prevent syphilis. Rubber condoms were available in 1880 providing protection against pregnancy and disease. Rubber diaphragms and caps were also coming into popularity. In 1930 the use of latex improved dramatically the quality of condoms and diaphragms.
The German gynecologist Ernst Grafemberg developed an intrauterine device in 1928. It was a ring prepared of silver wire and gut and was widely use. In 1934 Ota of Japan introduced a similar IUD. Although enthusiasm greeted both devices initially, it was soon replaced by skepticism and even condemnation and under the public pressure both were abandoned. The recognition of the itrauterine contraception came later in the early 1960`s, however, Grafenberg passed away in 1957 and never learn about the success of his invention.
The second International Conference for IUD`s was held in New York in 1964 and I was present and really impressed. Then I wrote a letter to my professor N. Louros. He replying stressed the danger of a pelvic inflammatory disease after the IUD insertion. The real new contribution in human contraception was the observation that progesterone and especially progestins the synthetic progesterone like acting hormones developed in 1950`s could block the ovulation. Gregory Pincus (1903-1967) and M.C. Chang (1908-1991) were the first in a classic publication in 1953 reported "the effects of progesterone and related compounds on ovulation and early development in the rabbit". Then Celco Garcia and John Rock confirmed the results on experimental animals in human. The first contraceptive pill in 1960 was approved by the US Food and Drug Administration. In 1967 the side effects on contraceptive pills were reveled. The quantity of the included estrogen was reduced drastically and new progestins were developed.
The new generation of the contraceptive pills considers to be safe and efficacious. Besides contraception pill offers several other therapeutic parameters, such as regulation of the cycle, protection from anemia, minimization of ectopic pregnancy etc. Hormonal and intrauterine contraception are the most effective methods for fertility control, condom is another popular method protecting also from AIDS. The permanent sterilization has a great preference in different countries, however, the traditional methods are still wide practicing.

BIBΛIOΓPAΦIA
1. Mανταλενάκης ΣI. Ernst Grafengerg. Eλληνική Mαιευτική & Γυναικολογία 1991; 4:1-5.
2. Pincus G, Chang MC. The effect of progesterone and related compounds in ovulation and early development on the rabbit. Acta Physioilogica Latinoamericana 1954; 3:177-83.
3. Mανταλενάκης ΣI. Gregory Goodwin Pincus. Eλληνική Mαιευτική & Γυναικολογία 1998; 10:113-7.
4. Mανταλενάκης ΣI. Min Chueh Chang. Eλληνική Mαιευτική & Γυναικολογία 1996; 8:115-8.

Aλληλογραφία:
Σ.I. Mανταλενάκης
Λ. Mεγάλου Aλεξάνδρου 23
54640 Θεσσαλονίκη
Tel/fax: +30310/814127
E-mail: sergmant@otenet.gr

ΗΟΜΕPAGE

<<< Προηγούμενη σελίδα