ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΤΗ
ΚΛΙΜΑΚΤΗΡΙΟ
- ΕΜΜΗΝΟΠΑΥΣΗ
Αντ. Σαλμανίδης, Πασχαλιά Γραμμενά
Περίληψη
Σκοπός
της εργασίας είναι να ερευνήσει την επίδραση της κλιμακτηρίου - εμμηνόπαυσης
στη ψυχική σφαίρα της γυναίκας. Οι ορμονικές διαταραχές της περιόδου αυτής δημιουργούν
διαταραχή της ψυχοσωματικής ισορροπίας της γυναίκας με αποτέλεσμα πολλαπλή συμπτωματολογία,
καθώς και άγχος και κατάθλιψη. Υλικό της έρευνας αποτέλεσαν 102 γυναίκες που
εξετάστηκαν με ΒΑΙ (Βeck Anxiety Inventory) και ΒDI (Beck Depression Inventory)
για τον έλεγχο παρουσίας άγχους και κατάθλιψης στην δύσκολη εμμηνοπαυσιακή περίοδο
της γυναίκας. Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι οι γυναίκες στην εμμηνόπαυση
δεν είναι πιο ευάλωτες στην εκδήλωση αγχώδους ή καταθλιπτικής διαταραχής, εκτός
και αν έχουν προδιάθεση για την εκδήλωση λόγω κληρονομικής επιβάρυνσης, ή επιρρεπούς
προσωπικότητας, ή άλλων στρεσσογόνων κοινωνικών παραγόντων. Συμπερασματικά η
εμμηνόπαυση είναι ένας σταθμός στη ζωή της γυναίκας που μπορεί να την φορτίσει
ψυχοσωματικά και να εκδηλώσει άγχος και κατάθλιψη, όμως δεν είναι νοσολογικές
οντότητες που η γυναίκα θα έχει μέχρι το τέλος της ζωής της.
Εισαγωγή
Η μείωση των οιστρογόνων και της προγεστερόνης στη περίοδο της κλιμακτηρίου
και της εμμηνόπαυσης μπορεί να προκαλέσει διαταραχή της ψυχικής ισορροπίας της
γυναίκας, οδηγώντας την σε άγχος και κατάθλιψη. Για το 31.37% των γυναικών η
κλιμακτήριος αποτελεί μία φάση ιδιαίτερης ψυχοσωματικής έντασης, ενώ το 68.61%
δεν παρουσιάζει διαταραχές από την ψυχική σφαίρα. Το 12.74% από το 31.37% αυτών
των γυναικών παρουσιάζει έντονες ψυχολογικές αντιδράσεις από την αρχή της κλιμακτηρίου
που αποτελούν ψυχιατρική νοσολογία. Σύμφωνα με έρευνες από το American College
of Obstetricians and Gynecologists5 , η μείωση των επιπέδων των οιστρογόνων
μπορεί να πυροδοτήσει βιοχημικές αλλαγές στον εγκέφαλο, στους νευροδιαβιβαστές
και να προκληθεί έτσι κατάθλιψη από πτώση των επιπέδων της σεροτονίνης. Η Σήμαν17
υποστηρίζει ότι η διαταραχή των επιπέδων των οιστρογόνων και της προγεστερόνης
προάγει το άγχος και προσδίδει ευαλωτότητα στη κατάθλιψη. Στην εμμηνόπαυση καθώς
μειώνονται τα επίπεδα των οιστρογόνων, μειώνονται και τα επίπεδα της σεροτονίνης
και συνακόλουθα αλλάζει η ψυχική διάθεση της γυναίκας.
H γυναίκα βιώνει μία πραγματική ή καλύτερα συμβολική απώλεια του μητρικού της
ρόλου, εξ αιτίας της παύσης της αναπαραγωγικής της ικανότητας και καταλαμβάνεται
από αισθήματα αναξιότητας και ανεπάρκειας για τον ερωτικό της ρόλο, σαν να μην
αξίζει πλέον σαν γυναίκα. Σε άλλες κοινωνίες όπως π.χ. στη φυλή των Ζουλού,
ενώ η άτεκνη γυναίκα δεν αξίζει σαν γυναίκα, όταν απαλλάσσεται από την "ακαθαρσία"
της εμμηνορρυσίας στην εμμηνόπαυση γίνεται ιερή και αξιοσέβαστη. Επίσης στην
Παλαιστίνη όταν η γυναίκα είναι στην εμμηνόπαυση μπορεί να συμμετέχει στα συμβούλια
των ανδρών, ενώ προηγούμενα δεν ήταν αποδεκτή. Σε πολιτισμούς όπου εκτιμάται
η εμπειρία και η σοφία που είναι απότοκη της ηλικίας, ασφαλώς η ψυχική διάθεση
των γυναικών δεν είναι αρνητική στην εμμηνόπαυση.
Στη κλιμακτήριο και την εμμηνόπαυση γίνεται επανεκτίμηση της ζωής της γυναίκας,
είναι η κρίση της μεσήλικης ζωής που περνάνε άνδρες και γυναίκες. Οι πρώτες
ρυτίδες, οι απώλειες στις διαπροσωπικές σχέσεις, όπως θάνατοι γονέων ή αδελφών,
η αποχώρηση των παιδιών, οι συζυγικές, οι σεξουαλικές σχέσεις, ή αλλαγές σε
σχέση με τον σύντροφο, η αλλαγή ρόλου, όπως συνύπαρξη με νύφη ή γαμπρό, και
η αποσταθεροποίηση στο χώρο της δουλειάς δημιουργούν ένα νέο πλαίσιο ζωής που
συχνά είναι προβληματικό και χρειάζεται μεγάλη προσαρμοστικότητα και ψυχική
ηρεμία για να μη δημιουργήσει χρόνια προβλήματα στη γυναίκα.
Τα συνηθισμένα ψυχικά προβλήματα των γυναικών αυτής της περιόδου είναι:
η συναισθηματική ευμεταβλητότητα, η ευερεθιστότητα, η υπερένταση, η ανασφάλεια,
η ζάλη, η κούραση, οι δυσκολίες στην συγκέντρωση και οι διαταραχές ύπνου.
Στην 3ετία από τον 9/1997 μέχρι τον 9/2000 εξετάστηκαν 102 γυναίκες ηλικίας
41-60 ετών που βρισκόταν στη κλιμακτήριο-εμμηνόπαυση 2-5 χρόνια πριν ή μετά
την εμμηνόπαυση με ερωτηματολόγιο άγχους, το ΒΑΙ (Βeck Anxiety Inventory), και
με ερωματολόγιο κατάθλιψης, το BDI (Beck Depression Inventory) για την διερεύνηση
παρουσίας Διαταραχής Γενικευμένου Άγχους, Καταθλιπτικής Διαταραχής, και Μεικτής
Αγχώδους και Καταθλιπτικής Διαταραχής, σύμφωνα με το ICD 10 του Παγκόσμιου Οργανισμού
Υγείας.
Από τις 102 γυναίκες που εξετάστηκαν με ΒΑΙ, για τον έλεγχο εμφάνισης άγχους
στην κλιμακτηριακή ή εμμηνοπαυσιακή περίοδο της γυναίκας μόνο 13 γυναίκες παρουσίαζαν
άγχος σχετιζόμενο με το γεγονός της εμμηνόπαυσης, ενώ οι υπόλοιπες παρουσίαζαν
άγχος που προκαλούνταν και από άλλα στρεσσογόνα γεγονότα της ζωής αυτής της
περιόδου.
Από τις 15 γυναίκες με Διαταραχή Γενικευμένου Άγχους οι 7 παρουσίαζαν διαταραχή
που εκδηλωνόταν με ακαθόριστη ανησυχία, κινητική ένταση και υπερδραστηριότητα
του αυτόνομου νευρικού συστήματος που παρεμπόδιζε την λειτουργικότητά τους για
μερικές εβδομάδες στα πλαίσια προσωπικότητας με αγχώδη, αποφευκτικά ή ψυχαναγκαστικά
στοιχεία. Οι υπόλοιπες 8 είχαν μέτρια αγχώδη διαταραχή, πολλαπλά προβλήματα,
με υποκειμενικά ενοχλήματα που συνιστούσαν όμως διαταραχή κατά το ICD 10.
Από τις γυναίκες που εξετάστηκαν οι 10 παρουσίαζαν μεικτά συμπτώματα άγχους
και κατάθλιψης και κατατάχθηκαν σαν ενδιάμεση ομάδα γιατί δεν πληρούσαν τα κριτήρια
για Διαταραχή Γενικευμένου Άγχους ή Καταθλιπτική Διαταραχή. Οι 4 γυναίκες παρουσίαζαν
σκόρ >19 στο ΒΑΙ και >20 στο BDI.
Από τις γυναίκες που εξετάστηκαν με BDI, 2 γυναίκες είχαν σκόρ >26 στη κλίμακα
και βαρειά κατάθλιψη, ενώ 5 είχαν σκόρ >20 και μέτρια κατάθλιψη. Οι 5 γυναίκες
είχαν κληρονομικό ιστορικό ή προυπάρχουσα νόσο και σοβαρά κοινωνικά προβλήματα,
διαφωνίες με τα παιδιά τους, διαζύγιο, απόλυση από την δουλειά κλπ., ενώ οι
2 είχαν μόνο προβλήματα με την εμμηνόπαυση.
Τα ευρήματα είναι συμβατά με τα αποτελέσματα της διεθνούς βιβλιογραφίας.
Στις περιπτώσεις γυναικών με άγχος διαπιστώθηκαν τα εξής συμπτώματα:
Ανησυχίες για μελλοντικές ατυχίες, Μυϊκή αδυναμία ή τρόμος, Αδυναμία χαλάρωσης,
Κεφαλαλγία τάσεως, Αίσθημα παλμών, ταχυκαρδία, Ιδρωμένες παλάμες, Εξάψεις, Διάρροια,
Συχνουρία, Δυσκολία στον ύπνο.
Η κατάθλιψη προσβάλει τη γυναίκα σε τριπλάσια συχνότητα απ' ότι τον άνδρα.
Στις περιπτώσεις γυναικών με κατάθλιψη διαπιστώθηκαν:
Καταθλιπτική διάθεση, Αίσθημα κούρασης και κατάπτωσης με εύκολη κόπωση, Ελαττωμένη
ικανότητα για συγκέντρωση, Αναποφασιστικότητα, Αισθήματα ενοχής, Αισθήματα θλίψης
και συχνό κλάμα, Υπερκατανάλωση τροφής, αλκοόλ, καπνού, Ή μείωση της όρεξης
για φαγητό και απώλεια βάρους, Έλλειψη ενδιαφέροντος για σεξουαλική επαφή &
Διαταραχή ύπνου
Η κλινική κατάθλιψη, όταν υπάρχουν αισθήματα απελπισίας και αυτοκτονικός ιδεασμός
δεν είναι μόνο σημάδι προσωπικής αδυναμίας ή μία κατάσταση που μπορούμε να ξεπεράσουμε
μόνοι μας. Είναι μια σοβαρή ασθένεια με γενετικά, βιοχημικά, ψυχολογικά και
κοινωνικά αίτια. Ευτυχώς μπορεί ν' αντιμετωπιστεί επιτυχώς με φαρμακευτική και
ψυχοθεραπευτική αγωγή. Η ψυχοθεραπεία ανακουφίζει τη γυναίκα από την πίεση των
καταστάσεων που βιώνει, όπως και από ανησυχίες γύρω από τις αλλαγές που συμβαίνουν
στον οργανισμό της. Συνιστώνται επίσης η σωματική άσκηση, η χαλάρωση με ασκήσεις
αναπνοής και οι διακοπές σε ήρεμο περιβάλλον.
Ουσιαστική αλλαγή στη γυναίκα θα έρθει, εάν βρεθεί νέα απασχόληση και της δοθούν
νέα ενδιαφέροντα.
Συμπεράσματα
Η περίοδος της κλιμακτηρίου και της εμμηνόπαυσης είναι ένας σταθμός στη ζωή
της γυναίκας που μπορεί να την φορτίσει ψυχοσωματικά και να εκδηλώσει άγχος
και κατάθλιψη.
Οι γυναίκες σ' αυτή την περίοδο είναι πιο ευάλωτες στην εκδήλωση αγχώδους ή
καταθλιπτικής διαταραχής:
1. όταν έχουν προδιάθεση για την εκδήλωση λόγω κληρονομικής προδιάθεσης,
2. όταν υπάρχει ευάλωτη προσωπικότητα Εκ των εκτεθέντων προκύπτει πόσο αναγκαία
και χρήσιμη είναι η συνεργασία του γυναικολόγου και του ψυχιάτρου για την διευκόλυνση
του περάσματος της γυναίκας στο τελευταίο τρίτο της ζωής της, χωρίς προβλήματα.
Τι 40, Τι 50, Τι 60;Η ζωή είναι ωραία και μετά την εμμηνόπαυση, όταν δεν υπάρχουν
ψυχοσωματικά προβλήματα.
Βιβλιογραφία
1.Beck P, Gjerris A, Andersen J et al. A rating scale for depression. Br J Psychiatry
1983; 143: 58-63.
2.Beck A.T. et al, Cognitive therapy of depression. Guildford, New York. Paperback
edition 1987.
3.Bruno de Lignieres. 101 Συμβουλές για την εμμηνόπαυση. Φυτράκης-Hachette.
Αθήνα 1985.
4.Burns D.D. Αισθανθείτε καλά. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση της κατάθλιψης
χωρίς φάρμακα. Εκδ. Πατάκη, 1996.
5."Depression", booklet from The American College of Obstetricians
and Gynecologists. 1998.
6.Egarter CH et al Tibolone versus conjugated estrogens and sequential progesterone
in the treatment of climacteric complaints. Maturitas 1996; 23: 55-62.
7.Feighner J. & Overo K. Clin Psychiatry 1999: 60: 824-830.
8.Ιεροδιακόνου Χ. Ψυχαναλυτική ψυχοπαθολογία, θεωρία και πράξη. Μαστορίδη. Θεσσαλονίκη,
1990.
9.Κανταράκια Σ. Η ψυχιατρική συμπτωματολογία στην εμμηνόπαυση και μεταεμμηνόπαυση.
Θεσσαλονίκη, 1984.
10.Kaplan H and Sadock B. Synopsis of Psychiatry. William and Wilkins, Baltimore,
USA, 1998.
11.Καπρίνης Γ. Κατάθλιψη στην μετεμμηνοπαυσιακή γυναίκα. Διάλεξη στο 1ο Βαλκανικό
Συνέδριο. Θεσσαλονίκη 1999.
12.Kohut H. The Restoration of the Self. International Universities Press. New
York, 1977.
13.Μάνος Ν. Σύνθεση και επιλογή στην ψυχιατρική θεραπευτική. University Studio
Press. Θεσσαλονίκη, 1993.
14.Montgomery S. et al. Depressive symptoms. Int Clin Psychopharmacol. 1993:
8: 181-188.
15.Mulvihill K. Depression during menopause. Οb/gyn 1998. *
16.Μόττη -Στεφανίδη Φ. Η ψυχολογία της γυναίκας στην εμμηνόπαυση. Εφηβική Γυναικολογία,
Αναπαραγωγή και Εμμηνόπαυση 5, 1993: 2Ο1-207.
17.Seeman M. Psychopathology in Women and Men: Focus on Female Hormones. Am
J Psychiatry 1997; 154:1641-1647.**
18.William J.M.G. The phychological treatment of depression. Groom Helm, London,
1984.
19.Χατζηανδρέου Μ. Ψυχοσωματικά προβλήματα στη Γυναικολογία. Θέματα Μαιευτικής-Γυναικολογίας
1995, 8: 63-68.
