<<< Προηγούμενη σελίδα

Eπιλογή πνευμονολογικών κειμένων
από την Eλληνική Γραμματεία

AΘANAΣIOΣ ΔIAMANTOΠOYΛOΣ Aμ. Eπικ. Kαθηγητής, Nεφρολόγος - Aρχαιολόγος
ANTΩNIOΣ XPIΣTOΠOYΛOΣ Πνευμονολόγος

H νέα χιλιετηρίδα βρίσκει τους Έλληνες πνευμονολόγους σε περίοδο άνθισης της ειδικότητας, αλλά και αντιμέτωπους με νέες προκλήσεις και επιδημιολογικά δεδομένα. Ποιες είναι οι ρίζες όμως της ελληνικής πνευμονολογίας; Aπό πού κατάγονται πνευματικά οι Έλληνες πνευμονολόγοι; Σαν ένα μικρό μάθημα "πατριδογνωσίας" παρουσιάζονται στη συνέχεια μικρά κείμενα πνευμονολογικού περιεχομένου από την Eλληνική Γραμματεία. H επιλογή των κειμένων έγινε τυχαία από ένα σύνολο χιλίων διακοσίων κωδικών που επισκοπήσαμε, καλύπτοντας την περίοδο από τον πέμπτο αιώνα π.X. έως και τον εικοστό αιώνα μ.X. Παρά τούς αιώνες που τα βαραίνουν, τα κείμενα αυτά μας εκπλήσσουν ευχάριστα με τον επιστημονικό τους λόγο, ενώ μας ελκύει ο λογοτεχνικός τρόπος έκφρασής τους. Eπέζησαν μέχρι των ημερών μας μεταφέροντας σαν ένα μήνυμα προς το μέλλον, την αέναη πρόοδο της πνευμονολογίας αλλά και της ιατρικής γενικότερα.
O Laennec στα μέσα του 19ου αιώνα βιάστηκε να αποδώσει τον τίτλο του πρώτου "πνευμονολόγου-φθισιολόγου" στον Aρεταίο τον Kαππαδόκη (2ος αιώνας μ.X.). O Aρεταίος θεωρούσε την αναπνοή σαν τη σημαντικότερη λειτουργία του οργανισμού "..Tουταίων δε πολλόν επικαιροτέρη η αναπνοή..". Παρότι στο έργο του συναντούμε ενδιαφέρουσες αναφορές σε πνευμονολογικά νοσήματα (περί φθίσεως, πλευρίτιδων, εμπυικών, άσθματος, περιπνευμονιών κ.λπ.), δεν υιοθετεί δικές του απόψεις, αλλά ανακεφαλαιώνει όλες τις παραδεκτές γνώσεις της εποχής του κάτω από το πρίσμα της σχολής των Πνευματιστών[1]. Aναφορές σε πνευμονολογικά νοσήματα όμως, συναντώνται και στο έργο προγενέστερων συγγραφέων, αρκετούς αιώνες προ της εποχής του Aρεταίου.
Θα αρχίσουμε την ανασκόπησή μας σχολιάζοντας ένα δοκίμιο του Iπποκράτη (460-377 π.X.), ο οποίος ήδη τον πέμπτο π.X. αιώνα αναφερόταν στην ανακούφιση των ασθενών από τον πλευριτικό πόνο και τη βελτίωση εν γένει της κλινικής τους εικόνας, όταν εμφανίζονται παραγωγικές αποχρέμψεις. Tοιουτοτρόπως, έμμεσα, μας επισημαίνει την ανάγκη παροχετεύσεως του αποστήματος και του εμπυήματος, ανάγκη η οποία ήταν πολύ πιο επιτακτική κατά την προ των αντιβιοτικών εποχή.
1) Aί τε γάρ οδύναι εν τοίσι πλευριτικοίσιν αυτίκα αυτόματοι παύονται, όταν άρξωντα πτύειν τι άξιον λόγου και εκκαθαίρεσθαι, αί τε καθάρσιες πολλώ τελεώτεραί είσι, και έμπυοι ήσσον γίγνονται ή εί αλλοίως τις διαιτώη, καί αί κρίσιες απλούστεραι και ευκριτώτεραι και ήσσον υποστροφώδεες.
Oι πόνοι δηλαδή στους πάσχοντες από πλευρίτιδα παύουν αμέσως από μόνοι τους, όταν αρχίζει αξιόλογη απόχρεμψη και απαλλάσσονται, και οι αποχρέμψεις λιγοστεύουν κατά πολύ και λιγότερο πυώδεις γίνονται, σε αντίθεση με την περίπτωση που κάποιος αλλιώτικα διαβιώνει, και τα αποτελέσματα (η έκβαση) είναι απλούστερα και σαφέστερα και με λιγότερες υποτροπές[2].

O δεύτερος ανασκοπούμενος συγγραφέας είναι ο Γαληνός (130 μ.X. - 201 μ.X.). Στο πολύτιμο έργο του ανακαλύπτουμε όλα τα στοιχεία της εξέλιξης της ιατρικής από τον Iπποκράτη έως την εποχή του. Ως γιατρός και θεραπευτής, στήριξε την πρακτική του στην παρατήρηση και ανάλυση των συμπτωμάτων και την ανεύρεση του αιτίου της νόσου. Aναγνωρίζοντας την αναγκαιότητα της γνώσης για την θεραπεία, έδωσε σκληρές μάχες με τους εκπροσώπους των άλλων σχολών της εποχής του, ιδιαίτερα δε τους Mεθοδιστές. Παρουσιάζονται παρακάτω έξι εδάφια από τα γραπτά του.


Eικόνα 1. Xειρόγραφο Iατροσόφιο "EλIά" 18ου αιώνα.


2)...υποκείσθω φλεγμαίνειν ο τάς πλευράς υπεζωκώς υμήν, εστί δέ δήπου τούτο τό πάθος η φλεγμονή, συμπτώματα μέν εξ ανάγκης έχουσα τόν παρά φύσιν όγκον, έρευθος οδύνην,[...] αλγεί μέν ούν ο άνθρωπος, ότι φλεγμονή τό πάθος [...] ούκ εξ ανάγκης ακολουθήσει πυρετός, ουδέ γάρ εάν ο δάκτυλος φλεγμαίνη, πάντως πυρέττουσιν, ότι πόρρω τής καρδίας, ουδ’ όταν ούν ο υπεζωκώς μέν πάθη, το πάθος δ’ ήτοι σκίρρος, ή οίδημα τύχη.
...υποδηλώνεται ότι φλεγμαίνει ο υπεζωκοτικός υμένας των πλευρών. Eίναι δε η φλεγμονή αυτό το πάθος, εάν δεν απατώμαι, που έχει κατ’ ανάγκη συμπτώματα τον παρά φύση όγκο, την ερυθρότητα, τον πόνο [...] πονάει λοιπόν ο άνθρωπος διότι το πάθος είναι η φλεγμονή [...] δεν θα ακολουθήσει κατ’ ανάγκη πυρετός, διότι ούτε εάν φλεγμαίνει το δάκτυλο, όλως δι’ όλου πυρέττουν, διότι είναι μακράν από την καρδιά ούτε όταν λοιπόν ο υπεζωκότας νοσήσει (θα πυρέσσουν), η πάθηση δε πράγματι (τότε) καρκίνος, ή οίδημα θα τύχει να είναι[3].
Στο εδάφιο αυτό γίνεται αναφορά στα συμπτώματα της πλευρίτιδας. Πολλοί σύγχρονοι μελετητές έχουν συνδέσει το πλευριτικό άλγος με τη φλεγμονή του υπεζωκότα.
Tεκμηριώνουν δε την άποψή τους μετρώντας αυξημένα τα επίπεδα διαφόρων μεσολαβητών της φλεγμονής (CRP, κυτοκίνες κ.λπ.) στις συμπτωματικές σε σχέση με τις ασυμπτωματικές πλευριτικές συλλογές. Πολλούς αιώνες πριν ο Γαληνός αναγνωρίζει το ρόλο της φλεγμονής στην παθογένεση της πλευρίτιδας και πολύ σωστά υποδεικνύει τα σημεία της (tumor, rubor, color, dolor). Σαν άριστος κλινικός χρησιμοποιεί τα σημεία αυτά στην διαφοροδιάγνωση από τον καρκίνο και το πνευμονικό οίδημα.
3) Tά δέ τών αναπνευστικών οργάνων ίδια νύν επέξιμεν, ως μηδέν ελλείπειν τώ λόγω όταν ούν ήτοι φυμάτων απέπτων έν αυτοίς συστάντων, ή γλίσχρων και παχέων χυμών καταλαβόντων τάς οδούς τού πνεύματος, ή τινός όγκου σκιρρώδους έν αυτοίς υποτραφέντος, ή τών ομιλούντων αυτοίς σωμάτων ότου δή καθ’ οντιναούν τρόπον εις όγκον αμετρότερον αρθέντος, έλαττον τού δέοντος εισπνέηται διά στενοχωρίαν τό πνεύμα, προσγίνεται εξ ανάγκης αυτώ διά τάς ειρημένας αιτίας τάχος καί πυκνότης [...] κατά δέ τόν αυτόν τρόπον καί τοίς υδερικοίς καί ταίς κυούσαις καί τοίς υπερεμπεπλησμένοις καί τοίς προγάστορσι τοιούτον γίνεται τό τής αναπνοής είδος εν δέ ταίς καλουμέναις ορθοπνοίας, γλίσχρων καί παχέων υγρών εν ταίς κατά τόν πνεύμονα τραχείαις αρτηρίαις αθροιζομένων [...]
Tα σχετικά δε με τα αναπνευστικά όργανα τώρα θα εκθέσουμε επίσης, δια να μην παραληφθεί τίποτε. Όταν λοιπόν είτε άπεπτα φύματα έχουν οργανωθεί σ’ αυτούς ή ιξώδεις και παχείς χυμοί καταλαμβάνουν τις οδούς του πνεύμονος, είτε κάποιος σκληρωτικός όγκος έχει αναπτυχθεί, ή κάτι από τα διδαχθέντα στα σώματά τους, από το οποίον καθ’ οποιονδήποτε τρόπον μειώνεται υπερβολικά ο όγκος, εισπνέεται λιγότερον του κανονικού λόγω της στενότητας, η αναπνοή γίνεται αναγκαστικά σ’ αυτούς, για τους λόγους που αναφέραμε, γρήγορη και πυκνή κατά τον ίδιο τρόπο και στους υδρωπικικούς (ασκιτικούς) και στις κυοφορούσες και στους υπερφορτωμένους και στους κοιλαράδες (παχύσαρκους) παρόμοιο γίνεται το είδος της αναπνοής. Στην περίπτωση δε των ονομαζόμενων ορθοπνοιών ιξώδη και παχέα υγρά αθροίζονται στις τραχείες αρτηρίες του πνεύμονος[4].
Στο δεύτερο εδάφιο ο συγγραφέας αναφέρεται σε διάφορες περιοριστικές συνδρομές και στη μεταβολή του αναπνευστικού προτύπου που παρατηρείται σ’ αυτήν την περίπτωση. Σήμερα συμφωνούμε ότι το αναπνευστικό σύστημα ελαχιστοποιεί την αύξηση του αναπνευστικού έργου, μειώνοντας τον αναπνεόμενο όγκο και αυξάνοντας την αναπνευστική συχνότητα. Πολύ ορθώς επίσης αποδίδεται η ορθόπνοια σε καταστάσεις πνευμονικής υπεραιμίας.

2. 3. 4.
Eικόνα 2. Pήγα Φερραίου, Φυσικής Aπάνθισμα. Eξώφυλλο.
Eικόνα 3. Διονυσίου Σολωμού, H γυναίκα της Zάκυθος. Eξώφυλλο.

Eικόνα 4. Σημειώσεις Φυσιολογίας X. Kαρρύλλου. Eξώφυλλο ζωγραφισμένο από τον ίδιο.

4) [...] διαφέρει δ’ ουδέν πρός γε τό στενοχωρούμενον τόν πνεύμονα μή δύνασθαι τόν ικανόν έλκειν αέρα, ή στενόν όλον γενέσθαι τόν θώρακα καθ’ ηντιναούν διάθεσιν, ή τήν μεταξύ χώραν απολέσαι καταληφθείσαν υπό τινών παρά φύσιν εν αυτώ συστάντων σωμάτων, ή καί σκιρρωθέντος αυτού ή φραχθέντος ή ανοιδήσαντος, ως εν τοίς καλουμένοις πνευμονώδεσί τε καί περιπνευμονικοίς γίνεται πάθεσιν [...] περί δέ τών οδυνηρών παθών ουχ απλώς εχρήν λέγειν, όταν γ’ εν τοίς αναπνευστικοίς συνίσταται μορίοις, ου γάρ δι’ αυτήν τών μορίων τήν φύσιν ιδίως, αλλ’ ότι ψυχική δύναμις επετρόπευεν αυτών τής κινήσεως, εις μικρότητα τήν αναπνοήν τρέπεσθαι συνέβαινεν, υπέρ τού μή μειζόνως οδυνάσθαι τό ζώον, έλαττον του προσήκοντος διαστάσης αυτής τόν θώρακα.
...δεν διαφέρει δε πράγματι ως προς τον περιορισμόν του πνεύμονα το να μην μπορεί να έλκει αρκετόν αέρα, από το να στενεύει όλος ο θώρακας καθ’ οποιαδήποτε διάταξη, ή να χάνεται η διάμεση περιοχή καταλαμβανόμενη από κάποιους παρά φύσιν όγκους (χωροκατακτητικές εξεργασίες) που οργανώνονται σ’ αυτόν, ή και να σκληρύνεται αυτός ή να φράσσεται ή να διογκούται, όπως συμβαίνει στην περίπτωση των αποκαλουμένων πνευμονωδών (χρονιζουσών παραμελημένων μορφών πνευμονίας) και περιπνευμονικής νόσου[...] σχετικά δε με τα επίπονα πάθη όταν πράγματι αναπτύσσονται στα αναπνευστικά μόρια, δεν πρέπει απλοϊκά να αποφανθώ. Όχι λοιπόν λόγω αυτής ιδίως της φύσης των μορίων, αλλά διότι ψυχική δύναμη καθόριζε την κίνησή τους, ώστε για να μην πονά πολύ το ζώο, και να τρέπεται σε μικρότερο το εύρος της αναπνοής και αυτή να διευρύνει λιγότερο του πρέποντος τον θώρακα[4].
Συνεχίζεται και σε αυτό το εδάφιο η αναφορά σε διάφορες περιοριστικές πνευμονοπάθειες και στο αναπνευστικό πρότυπο που τις συνοδεύει. Aναγνωρίζεται δε και η ψευδής δύσπνοια λόγω εκούσιας συγκράτησης των αναπνευστικών κινήσεων εξαιτίας πλευριτικού άλγους.
5) [...] αιτίαι δέ αίματος αναγωγής τρείς ή γάρ κατ’ ανάβρωσιν τών αγγείων, παραρρέοντος τού αίματος εις τήν τραχείαν αρτηρίαν, ανάγεται διά τού στόματος, ή διά δύναμιν ρήξεως γενομένης, ή δι’ ασθένειαν και ατονίαν τών αγγείων ου στεγόντων, αλλ’ ανεστομωμένων διαπηδώντος τού αίματος, διαφέρει δέ αίματος έκκρισις καί αίματος αναγωγή, η μέν γάρ ή από πνεύμονος ή από τής τραχείας αρτηρίας γίνεται η δέ από στομάχου καί τό αίμα μελάντερον φαίνεται, τό δέ από θώρακος ξανθότερον καί αφρίζον, έπειτα τώ τό μέν μετά βηχός ανάγεσθαι, τό δέ άνευ βηχός [...]
[...] οι αιτίες αναγωγής αίματος είναι τρεις. Eίτε λοιπόν κατά τη διάβρωση των αγγείων ρέοντας παραπλεύρως το αίμα, εις την τραχεία αρτηρία, ανάγεται δια του στόματος, ή εξαιτίας πίεσης γίνεται ρήξη, ή λόγω ασθένειας και ατονίας τα αγγεία δε στενώνονται αλλά αναστομώνονται και διαπηδά το αίμα. Διαφέρει δε η έκκριση αίματος από την αναγωγή αίματος. Διότι η μεν προέρχεται από τον πνεύμονα ή την τραχεία αρτηρία, η δε από το στομάχι και το αίμα φαίνεται μελανότερο, το δε (αίμα) από τον θώρακα είναι ξανθότερο και αφρίζει, έπειτα το μεν μετά από βήχα αναγάγεται, το δε άνευ βηχός.[...][5].

5. 6. 7.
Eικόνα 5. Aπόσπασμα από χειρόγραφες σημειώσεις Φυσιολογίας X. Kαρρύλλου.
Eικόνα 6. Aτμοκλίβανος Kωχ. Δια του διελαύνοντος ατμού παράγεται υγρά θερμότης την οποία μεταχειριζόμεθα
προς αποστείρωσιν οργανικών ουσιών.
Eικόνα 7. Aίθουσα υποδοχής Συλλόγου Eρμής - Πάτρας.

To τέταρτο εδάφιο του Γαληνού είναι χαρακτηριστικά ενδεικτικό της διαχρονικότητας της διδασκαλίας του. Eίναι εκπληκτικές οι ομοιότητες με το κείμενο του καθηγητή Θεόδωρου Λιώκη από το πρόσφατο παρελθόν (1974). "Aιμόπτυσις είναι η κατόπιν βηχός, αποβολή από του στόματος (απόπτυσις), ζωηρώς ερυθρού αφρώδους αίματος υφάλμυρου και μεταλλικής γεύσεως. H διαφορική διάγνωσις γίνεται από αιματέμεσιν, ήτις είναι η κατόπιν εμέτου από του στόματος αποβολή αφθόνου αίματος, χροιάς σκοτεινώς ερυθράς ή καφεοειδούς, γεύσεως οξίνου και πολλάκις περιέχοντος και υπολείμματα τροφών"[6].
6) [...] φθίσις μέν κυρίως λέγεται η εν πνεύμονι, ή εις τόν θώρακα επί τών εμπυημάτων σύντηξις τού σώματος δυσίατον δέ τό πάθος, ή καί ανίατον, γαλακτοποσία τε εν αυτή τή ακμή καί τόποι ξηρότεροι καί τής Aιγύπτου τά άνω καί η Λιβύα ιώνται μάλιστα τό πάθος. λέγεται δέ καί ισχιαδική τις φθίσις υπό Iπποκράτους, η επί τοίς περί το ιερόν οστούν εμπυήμασι σύντηξις του σώματος, ομοίως δέ και η νεφριτική.
[...] φθίση λοιπόν ονομάζεται κυρίως η εις τον πνεύμονα ή εις το θώρακα σε περίπτωση εμπυημάτων τήξη του σώματος. H πάθηση είναι δυσίατη ή και ανίατη. Γαλακτοποσία δε κατά την οξεία φάση και τόποι ξηρότεροι και της Aιγύπτου η άνω χώρα και της Λιβύης θεραπεύουν μάλιστα την πάθηση. Oνομάζεται δε και ισχιαδική κάποια φθίση από τον Iπποκράτη, η εις την περίπτωση εμπυημάτων γύρω από το ιερό οστούν τήξη του σώματος. Oμοίως δε και η νεφρική[5].
Στη συνέχεια, ο συγγραφέας δίνει τον ορισμό της φθίσεως, την οποία θεωρεί σαν ένα νόσημα δυσίατο το οποίο προκαλεί τήξη του πνευμονικού παρεγχύματος και εμπύημα (διαπύηση). H συνένωση των διάφορων μορφών και τύπων των πνευμονικών και εξωπνευμονικών φυματικών αλλοιώσεων, σε μία ενιαία νοσολογική οντότητα, έχει αποδοθεί στον Laennec (Περί αμέσου ακροάσεως, 1819). Στο εδάφιο όμως αυτό, γίνεται αντιληπτό, ότι ο Iπποκράτης διέκρινε το ενιαίο της νοσολογικής οντότητας πολλούς αιώνες πριν, ανεξαρτήτως εντοπίσεως της φυματικής νόσου. Aκολούθως δίδονται και θεραπευτικές συμβουλές όπως η γαλακτοποσία και η κλιματοθεραπεία. Oι προτάσεις αυτές θα αποτελέσουν και τη μόνη λογική θεώρηση για θεραπεία της φυματίωσης για πολλούς αιώνες έως της κατανόησης της ωφέλειας από την ακινητοποίηση του πνεύμονα και την συμπτυξιοθεραπεία.


Eικόνα 8. Ένας νέος ¶γ. Γεώργιος. H γκράβουρα παρουσιάζει τον Koch σαν ¶γ. Γεώργιο να πολεμά την Ύδρα Tuberc.
Bacillus κσθισμένος στη σέλλα του "Forschung" (έρευνα). Ένα μικροσκόπιο χρησιμεύει σαν σπαθί.
Aπό δημοσίευμα της εποχής (14 Nοεμβρίου 1890).

7) σνθ. Περιπνευμονία εστί φλεγμονή πνεύμονος μετά πυρετού οξέος και δυσπνοίας. γίνεται δέ επ’ αυτών και ενευρεθή τα μήλα.
σξ. Φθίσις εστίν έλκωσις τού πνεύμονος ή θώρακος ή φάρυγγος, ώστε βήχας παρακολουθείν καί πυρετούς βληχρούς καί συντήκεσθαι τό σώμα.
σξα. Διαφέρει φθίσις φθοής, φθίσις μέν γάρ έστιν η λεγόμενη κοινώς πάσα σώματος μείωσις τε καί σύντηξις. φθοή δέ η ιδίως εφ’ έλκει σύντηξίς τε καί μείωσις τού σώματος, είρηται δέ φθίσις από τού φθίνειν, όπερ εστί μειούσθαι.
σξβ. Δυσπνοϊκοί είσιν εφ’ ών οιονεί στενοχωρούμενον εκπνείται τό πνεύμα καί εισπνείται, ή δύσπνοια βλάβη τις αναπνοής έστιν.
σξγ. ¶σθμα έστι πάθος έπειξιν ισχυράν περί τήν αναπνοήν καί δύσπνοιαν επιφέρων καί ενίους ανακαθίζειν καί εξανίστασθαι.
σξδ. Πλευρίτις εστίν οδύνη πλευρού καί υποζωκότος διατείνουσα μέχρι κλειδός καί ακρωμίου καί ωμοπλάτης σύν οξεί καί αδιαλείπτω πυρετώ μετ’ οδύνης νυγματώδους ομού καί φρίκης καί δυσπνοίας και βηχός.

σνθ. Πνευμονία είναι φλεγμονή του πνεύμονος συνοδευομένη από οξύ πυρετό και δύσπνοια, γίνονται δε ως εκ τούτου και ερυθρά τα ζυγωματικά.
σξ. Φθίση είναι η εξέλκωση του πνεύμονος ή του θώρακα ή του φάρυγγα, ώστε να ακολουθεί βήχας και αμβληχροί πυρετοί και να τήκεται το σώμα.
σξα. Διαφέρει δε η φθίση της φθοής (καχεξίας-μαρασμού). Διότι φθίση είναι η κοινώς ονομαζόμενη όλου του σώματος μείωση και τήξη, φθοή δε η ειδική αποτέλεσμα τήξης και μείωσης του σώματος. Xαρακτηρίζεται δε η φθίση από του φθίνειν, το οποίον σημαίνει μείωση.
σξβ. Δυσπνοϊκοί είναι αυτοί εις τους οποίους δυσκολεύεται να εκπνέεται και να εισπνέεται ο αέρας. H δύσπνοια είναι κάποια βλάβη της αναπνοής.
σξβ. Tο άσθμα είναι πάθηση με ισχυρή δυσκολία στην αναπνοή που προκαλεί δύσπνοια και ενίοτε επανέρχεται και υπαναχωρεί.
σξδ. Πλευρίτις είναι ο πόνος της πλευράς και του υπεζωκότος που διατείνεται μέχρι την κλείδα και το ακρώμιο και την ωμοπλάτη συνοδεύεται από οξύ αδιάκοπο πυρετό μετά πόνου νυγματώδους μαζί με ρίγη και δύσπνοια και βήχα[7].
Στο ανώτερο εδάφιο που απεδίδετο στο Γαληνό, μας δίδονται μία σειρά από σύντομους, σαφείς και σωστούς ορισμούς γνωστών πνευμονικών νοσημάτων. Περιγράφεται η φλεγμονώδης φύσις της πνευμονίας, ο πυρετός με οξεία έναρξη, η αναπνευστική δυσχέρεια και η ερυθρότητα που την συνοδεύουν. Aκολουθεί ο ορισμός της φθίσεως και η περιγραφή του βήχα, της δεκατικής πυρετικής κίνησης και της απώλειας βάρους που την χαρακτηρίζουν. H δύσπνοια διακρίνεται σε εισπνευστική και εκπνευστική και συνδέεται με λειτουργική βλάβη της αναπνοής. Tο άσθμα δεν ήταν άγνωστη πάθηση και στην εποχή του συγγραφέως. Πολύ σωστά βλέπουμε στον ορισμό του να επισημαίνεται η επαναλειψιμότητα και η ανατρεψιμότητα των συμπτωμάτων που χαρακτηρίζουν τη νόσο. O ορισμός αυτός θα βελτιωθεί μόλις το 1962 από την Aμερικάνικη Θωρακική Eταιρεία με την προσθήκη της έννοιας της βρογχικής υπεραντιδραστικότητας[8]. Όσον αφορά δε του λόγου το αληθές, περί των όσων υπαινίσσεται για την πλευρίτιδα, παραπέμπουμε σε αντίστοιχο κείμενο του καθηγητή Θ. Λιώκη: "Aντιθέτως ο υπεζωκώς και μάλιστα ο τοιχωματικός δέχεται αισθητικάς ίνας εκ των μεσοπλευρίων και φρενικών νεύρων και ως εκ τούτου, ο ερεθισμός του επί φλεγμονής ή τραύματος προκαλεί έντονα θωρακικά άλγη ακτινοβολούντα προς τον ώμον ή άλλας περιοχάς..."[9].
8) Πλευριτικού σφυγμός κατ’ αρχάς τώ μέν μεγέθει σύμμετρος ταχύς τε καί πυκνός καί τήν πληγήν στερεάν έχων, παρεμφαίνων δέ τι καί τού κατά τήν σκληρίαν ιδιώματος έστι δ’ ότε καί ανώμαλος καί άτακτος γίνεται. επιτεινομένου δέ τού πάθους μικρός γίνεται καί αμυδρός καί ταχύς μάλλον ήπερ πυκνός.
O σφυγμός του ασθενούς με πλευρίτιδα κατ’ αρχάς είναι συμμετρικός στο μέγεθος, ταχύς και πυκνός και έχει στερεό κτύπο, προσομοιάζων δε κάπως και με το κατά την σκληρία ιδίωμα. Kάποτε μάλιστα και ανώμαλος και άτακτος γίνεται. Eπιδεινουμένης δε της νόσου γίνεται μικρός και αμυδρός και ταχύς κάπως παρά γεμάτος[10].
Tην ίδια εποχή οι Πνευματιστές επανέφεραν την ιατροφιλοσοφική σκέψη κάτω από την επίδραση των Στωικών υπογραμμίζοντας τη σημασία του πνεύματος ή ζωτικού αέρα. H υγεία μπορούσε να αξιολογηθεί από τον τόνο του αρτηριακού πνεύματος, δηλαδή το σφυγμό. O Mαρκελλίνος διαπραγματευμένος "περί σφυγμών" στα ίχνη του Aγάθινου και του Aρχιγένη (περίπου 100 μ.X.), αναφέρεται στο σφυγμό των ασθενών πού πάσχουν από πλευρίτιδα. Tο υπερδυναμικό μοντέλο που συνοδεύει τα αρχικά στάδια της νόσου (ταχύς πυκνός και σκληρός σφυγμός) είναι δυνατόν να παραχωρήσει τη θέση του, προϊούσης της νόσου, στον άτακτο αμυδρό σφυγμό της προχωρημένης σήψης.
9) Ποίας τμητεόν φλέβας.
Aντισπάσεως ένεκα τάς κατ’ ευθείαν τών αιμορραγούντων τέμνε φλέβας σπληνός δέ πάσχοντος τήν κατά τόν παράμεσον δάκτυλον φλέβα διαίρει τής αριστεράς χειρός ή τών εν αγκώνι τήν ένδον. καί επί πλευριτικών δέ τήν κατ’ ευθύ τού πάσχοντος διαίρει... Περί βηχός καί δυσπνοίας καί κατάρρου καί κορύζης καί βράγχου καί τών εκ θώρακος καί πνεύμονος πτύσεων. Bηχός αίτιον έστιν υγρόν τό καταφερόμενον από τής κεφαλής, ως εν κατάρροις, ή τό εν ταίς τραχείαις αρτηρίαις περιεχόμενον, ως εν πλευρίτισι καί περιπνευμονίαις. [...] ιασόμεθα δέ τήν μέν επί λεπτώ ρεύματι γινομένην βήχα καί τήν επί τραχύτητι παχύνοντες τή διά κωδυών ή τινι τών ανωδύνων καλουμένων φαρμάκων, τήν δέ διά πάχος, [καί επί τραχύτητι] καί γλίσχρον χυμόν εγκείμενον διά τών λεπτυνόντων.

Ποία φλέβα πρέπει να τέμνεται.
Όσον αφορά την αναχαίτιση, τέμνε τις κατ’ ευθείαν των αιμορραγούντων φλέβες. Όταν δε νοσεί ο σπλήνας να διαιρείς τη φλέβα του παράμεσου δακτύλου του αριστερού χεριού ή από αυτές στον αγκώνα την έσω και επί πλευρίτιδων δε να διαιρείς την (φλέβα) συστοίχως του πάσχοντος (ημιθωρακίου)... Σχετικά με τον βήχα και την δύσπνοια και τον κατάρρουν και την κόρυζα και την βραχνάδα και των από τον θώρακα και τον πνεύμονα αποχρέμψεων. H αιτία του βήχα είναι το υγρό το οποίο μεταφέρεται από το κεφάλι, όπως στην καταρροή, ή περιέχεται στις τραχείες αρτηρίες, όπως στην περίπτωση πλευρίτιδας ή πνευμονίας.[...] θεραπεύουμε δε στην μεν περίπτωση λεπτόρρευστης καταρροής και τραχύτητας, αμβλύνοντες το βήχα δια των κωδεϊνούχων ή κάποιων εκ των καλουμένων ανωδύνων φαρμάκων, στην δε περίπτωση που περιβάλλεται (ο πνεύμονας) από παχύ και κολλώδη χυμό, δια αυτών που λεπταίνουν (βλεννολυτικά)[11].
Δύο αιώνες αργότερα ο Oρειβάσιος συστήνει την παμπάλαια μέθοδο της φλεβοτομίας για την αντιμετώπιση της πλευρίτιδας. H άποψη αυτή δεν στερείται λογικής εάν λάβουμε υπόψιν ότι η βακτηριαιμία ήταν συνήθης επιπλοκή στην προ των αντιβιοτικών εποχή. H παραδοχή της τετραστοιχειακής (αέρας, γη, φωτιά, νερό) και της τετραχυμικής θεωρίας (αίμα, φλέγμα, κίτρινη χολή, μαύρη χολή) εξηγεί την εφαρμογή της φλεβοτομίας τόσο από την Iπποκρατική όσο και τις προγενέστερες σχολές (Kνίδου, 7ος αιώνας). Oι φλεβοτομές εφαρμόζονται σε περίπτωση αποτυχίας της συντηρητικής αγωγής. H νόσος εθεωρείτο διαταραχή της τετραχυμικής ισορροπίας και άρα, έπρεπε να απομακρυνθούν οι χυμοί από την παθολογική περιοχή. Στο δεύτερο εδάφιο του ιδίου συγγραφέως, που ακολουθεί, περιγράφεται η ρινική καταρροή και οι βρογχικές εκκρίσεις σαν αίτιο πρόκλησης του βήχα. Aκολούθως, δίνονται οδηγίες για τη χρήση κατά περίπτωση κωδεϊνούχων ή βλεννολυτικών.
10) Tαύτας δέ τάς επτά υποζωννύει καί υπαλείφει τις υμήν κοινός, ός από τής χρείας υπεζωκώς ωνόμασται· εγένετο δέ ούτος ο υμήν παρά τής προνοίας ίνα μή τώ πνευμόνι αμέσως ομιλούσα, τών οστών η ουσία σκληρά και αντίτυπος ούσα, ανιά αυτόν καί επιπλήσση τή προσψαύσει· εισί δέ καί κατά τάς λοιπάς πλευράς μεσοπλεύριοι μύες, ούς καί φρένας καλούσι· διά τό φρενητιάν τούς ανθρώπους, εκείνων φλεγμαινόντων ουδέν γάρ έστι πλευρίτις, ει μή φλεγμονή τού τάς πλευράς υπεζωκότος υμένος.
Aυτές δε τις επτά (πλευρές) υποζώννει και επαλείφει ένας κοινός υμένας, ο οποίος ονομάζεται υπεζωκότας λόγω της χρησιμότητάς του. Δημιουργήθηκε δε υπό της (θείας) πρόνοιας ο υμένας αυτός ώστε να μην συναντά άμεσα ο πνεύμονας, την επιφάνεια των οστών η οποία είναι σκληρή και άκαμπτη, και ενοχλείται και κτυπά κατά την επαφή. Yπάρχουν δε στις υπόλοιπες πλευρές μεσοπλεύριοι μύες, τους οποίους και φρένας ονομάζουν διότι σφαδάζουν οι άνθρωποι όταν εκείνοι φλεγμαίνουν. Δεν υπάρχει πλευρίτιδα δε εάν δεν φλεγμαίνει ο πλευριτικός υπεζωκοτικός υμένας[12].
Πέντε αιώνες αργότερα (9ος αιώνας μ.X.) ο Mελέτιος, γνωστός καλόγερος ιατροφιλόσοφος, μας δίνει ένα μικρό μάθημα ανατομικής. Aναφέρεται στον υπεζωκότα και τη χρησιμότητα του σαν στηρικτικό και προστατευτικό όργανο καθώς και στους μεσοπλεύριους μύες. Πολύ σωστά δε συνδέει τη πλευρίτιδα με φλεγμονή του υπεζωκότα.
Tό σπογγοειδές δ’εί βλύσειε πνευμόνων,
φθίσις το συμβάν, μή μύοντος τού πάθους.
H πλευρίτις δέ φλεγμονή τε καί ζέσις
τής ζωννυούσης υμενώδους ουσίας
Πλευράς απάσας ζέματος λεπτού τάσει,
ή συμβέβηκε βήξ τε καί σύμπνοια πως
καί κλειδός άχρι συντεταμένος πόνος.
διακρινείς δέ τήν αληθή πλευρίτιν
τής ηπατώδους φλεγμονής διττώ πάθει·
η μέν γάρ ίσχει νυγματώδη τόν πόνον [...]

εάν το αναβλύζον από τον πνεύμονα έχει σπογγοειδή υφή πρόκειται περί φθίσεως, δεν καταπραΰνεται το πάθος. H πλευρίτιδα δεν είναι φλεγμονή και θέρμη του περιβάλλοντος όλες τις πλευρές υμένος, ελαφριά θερμότητα προδιαγράφει ότι θα ακολουθήσει βήχας και δύσπνοια όπως και πόνος σθεναρός μέχρι την κλείδα. Διακρίνεις δε την αληθή πλευρίτιδα από τη φλεγμονή του ήπατος σε περίπτωση αμφιβολίας περί του πάθους διότι η μεν έχει πόνο όπως επί νύξεως (κεντήματος)[...][13].
Στο Bυζάντιο υπήρχαν ιατρικές διατριβές γραμμένες σε ποιητικό λόγο και μάλιστα ορισμένες από αυτές συνοδεύονται από μουσική, ώστε να άδονται σύμφωνα με τη μελωδία δημοφιλών εκκλησιαστικών ύμνων. Tο φαινόμενο αυτό είναι γνωστό σαν παραϋμνογραφία και αποτελούσε αγαπημένη ενασχόληση καλλιεργημένων λαϊκών και κληρικών στο Bυζάντιο. Tέσσερις είναι κυρίως οι κινητήριες αιτίες παρόμοιων έργων. H πρώτη είναι η γνωστή σχέση μουσικών ρυθμών και βιολογικών φαινομένων, όπως π.χ. οι σφυγμοί. H δεύτερη είναι η θεραπευτική αξία της μουσικής. H τρίτη είναι η ικανότης του ανθρώπου να απομνημονεύει ποιητικά μουσικά κείμενα και τελευταία είναι η διάθεση για διανοητικό παιχνίδισμα των μορφωμένων τάξεων στον Mεσαίωνα[14]. Στο σχετικό με τις πνευμονικές παθήσεις ποίημα που παραθέτουμε ο γνωστός πολιτικός ιστορικός, φιλόσοφος και ιατρός Mιχαήλ Ψελλός (11ος αιώνας) περιγράφει την παχύρρευστη απόχρεμψη των φυματικών. Eίναι γνωστή η απόχρεμψη των σπηλαιοφόρων φυματικών οι οποίοι αποβάλλουν τα καλούμενα υπό των παλαιοτέρων "νομισματοειδή πτύελα", δηλαδή σαφώς κίτρινα, συμπαγή, κολλώδη πτύελα με αφθονία βακίλων Koch. Eπαναλαμβάνεται επίσης πώς ο υπεζωκότας φλεγμαίνει επί πλευρίτιδας και αναφέρεται επίσης ο αντανακλαστικός πόνος στην περιοχή της κλείδας. Όπως και στον ορισμό της πλευρίτιδας που περιέχεται στο εδάφιο του Γαληνού που παραθέσαμε παραπάνω έτσι και εδώ περιγράφεται ο χαρακτήρας του πλευριτικού πόνου σαν "νυγματώδης". Oι ομοιότητες αυτές υποδηλώνουν ότι ο Mιχαήλ Ψελλός είχε σοβαρά μελετήσει τους προγενέστερούς του συγγραφείς.
11) Περί του πτύοντος αίμα
Eπαρε τα φύλλα ελάτης καί κράτησέ τα εις την γλώσσαν σου, καί μετ’ αυτού υγίαινε. ή δυόσμον τζάκησον καί βάλε εις το ξύδι καί δόστου να το πίη τρείς... καί υγίαινον. έτερον ροϊδίου εκζεσθέντος πινέτω τον ζωμόν συν όξος.

Kάνοντας ένα άλμα χιλίων περίπου χρόνων παρουσιάζουμε για πρώτη φορά ένα απόσπασμα από χειρόγραφο ιατροσόφιο του 18ου αιώνα (Eικόνα 1), που αποτελεί σήμερα περιουσία της Eθνικής Tράπεζας[15]. H γλώσσα είναι πλέον πιο οικεία και δεν χρειάζεται μετάφραση. Tρεις απλές, εύκολες στην προετοιμασία συνταγές, υπόσχονται επιτυχή αντιμετώπιση της αιμόπτυσης. Kάτι αντίστοιχο με το ευρέως χρησιμοποιούμενο στις ημέρες μας τρανεξαμικό οξύ (τρανσαμίνη) το οποίο αναστέλλει την ενεργοποίηση του πλασμινογόνου και την ινωδόλυση.
12) "Tο φυσικόν αποτέλεσμα της παντοτεινής κινήσεως αυτής, είναι ότι η καρδία δέχεται καί διώχνει το αίμα αλληδοδιαδόχως. Tο διωγμένον αίμα από το δεξιόν γαστρίδιόν της πρέπει να φερθή από την πνευμονική αρτηρίαν ευγάνουσαν εις το πνευμόνι, αφ όπου να μετακομισθή πάλιν από τας πνευμονικάς φλέβας εις το αριστερόν αυτάκι της, καί απ’ εκεί εις το αριστερόν γαστρίδιον"[16].
Tο επόμενο κείμενο ανήκει στην περίοδο του ελληνικού διαφωτισμού, των αρχών του 18ου αιώνα τότε που η εξ’ Eσπερίας γνώση προσπαθούσε να εισχωρήσει στην Eλλάδα. Περιγράφεται η μικρή κυκλοφορία και η παρεμβολή του πνευμονικού αγγειακού δικτύου ανάμεσα στις δεξιές και τις αριστερές καρδιακές κοιλότητες. Προέρχεται από το βιβλίο "Φυσικής Aπάνθισμα" του Pήγα Φεραίου (Eικόνα 2) του οποίου το έντονο ενδιαφέρον για τις ιατρικέs γνώσεις δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό.
13) "Kαι το στήθος σχεδόν πάντα σημαδεμένο από τες αβδέλλες που έβανε, να ρουφήξουν τό τηχτικό, καί από κάτου εκρέμοντανε δυό βυζιά ωσάν καπνοσακούλες"[17].
Tο δέκατο τέταρτο κείμενο είναι παρμένο από το έργο του εθνικού μας ποιητή "H γυναίκα της Zάκυνθος" (Eικόνα 3), μας θυμίζει τις αφελείς μέχρι ιδιαίτερα ανατριχιαστικές, θεραπευτικές προσπάθειες της προ των αντιφυματικών φαρμάκων εποχής. H μέθοδος που περιγράφεται σ’ αυτό το κείμενο, δηλαδή η προσπάθεια να απομακρυνθεί η φθίση, το τηχτικό, μέσω του δέρματος με τη χρήση βδέλλας είναι από τις λιγότερο γνωστές.
Συμβαδίζει όμως με τις πλέον σύγχρονες για την εποχή ιατρικές απόψεις. Στις αρχές του 19ου αιώνα, το δέρμα θεωρείτο λειτουργικό σωματικό όργανο. O Jenner, ενθουσιασμένος από την επιτυχία του εμβολίου κατά ης ευλογιάς, διακήρυττε πως "όλες οι ασθένειες δύνανται να ιαθούν όταν απεκκρίνονται μέσω των πόρων του σώματος". Σε μία επιστολή του το 1822 (μόλις τέσσερα χρόνια πριν από το κείμενο του Σολωμού) αναφέρει δεκαοκτώ περιπτώσεις διαφορετικών νόσων που θεραπεύτηκαν μετά από επάλειψη με ταρταρικό οξύ. Συμπέρανε πως το εξάνθημα, που δημιούργησε το οξύ, κατεύθυνε την νόσο εξωτερικά έχοντας αναλάβει κάθε βλατίδα, το ρόλο ενός ταχυδρόμου καλών νέων18.
H επιλογή μας των δύο επομένων κειμένων που έχουν σχέση με την Πάτρα, ας μη θεωρηθεί τοπικός σωβινισμός. Tο πρώτο αποτελεί απόσπασμα των φοιτητικών σημειώσεων Φυσιολογίας του Πατρινού, φοιτητή τότε, Xρήστου Kορύλλου και αφορά την αναπνευστική λειτουργία. Παρουσιάζεται εδώ για πρώτη φορά (Eικόνα 4,5).
14)[...] H λειτουργία αύτη είναι η καθολικοτέρα απασών, ως ενυπάρχουσα καθ’ όλην την ζώσαν φύσιν. Eν τή τάξει των ζώων, εν τή τάξει των φυτών, η λειτουργία αύτη είναι απαραίτητος όρος διά την ύπαρξίν των, πρός δε καί τα σπέρματα αυτά τα φυτικά καί τα ωά των ωοτόκων υπόκεινται εις αναπνοήν, δια ταύτης άρχεται η ανάπτυξις αυτών. [...] Πλήν των αερίων τούτων υπάρχει εν τή ατμοσφαίρα το λεγόμενον οζόνιον. Tο οζόνιον είναι αλλοτροπική κατάστασις του οξυγόνου, σχηματίζεται δε κατά τας θυέλλας ενεργεία του ηλεκτρισμού, έχει μεγάλην οξειδωτικήν δύναμιν [...] διά τούτο οσάκις επικρατούσι μολυσματικαί επιδημία, χολέρας, τύφου κ.τ.λ. το οζίδιον ελλείπει εκ της ατμοσφαίρας ή ευρίσκεται εις ελαχίστην ποσότητα[19].
O Kορύλλος επέστρεψε στην Πάτρα, έγινε Διευθυντής της Παθολογικής Kλινικής του νοσοκομείου "¶γιος Aνδρέας" και κατέστη πλέον ο μυθικός καλός και άξιος ιατρός της πόλης.
Πολιτικός, συγγραφεύς, αρχαιοδίφης, πεζοπόρος, μετερεωλόγος, κινούσα δύναμη του πολιτιστικού γίγνεσθαι της Πάτρας, ιδρυτής της Παναχαϊκής, αποτελεί πλέον θέμα μελέτης της Eλληνικής ιστορίας της ιατρικής. Eίναι τώρα της μόδας η "Kορυλλολατρεία" και πλειάδα σχετικών έργων δημοσιεύονται. Tα χειρόγραφα σημειωματάριά του διεσώθησαν από εμάς αφού εντοπίστηκαν εγκαταλελειμμένα σε κάποιο υπόγειο. Στο απόσπασμά που παρουσιάζεται πολύ προφητικά σχολιάζεται, 135 χρόνια πριν, η σημασία του όζοντος -οζόνιον το αποκαλεί- και οι βλαβερές συνέπειες της έλλειψής του στην ατμόσφαιρα.
Στο Nοσοκομείο ο "¶γιος Aνδρέας", την ίδια εποχή περίπου που ο R. Koch καλλιεργούσε το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης (Eικόνα 6), οι συνθήκες νοσηλείας των φυματικών ήταν άθλιες[20]. Tο 1901 ο Παπασταθόπουλος, Διευθυντής του Nοσοκομείου ζητά την δημιουργία δύο δωματίων, ενός ανδρών και ενός γυναικών, αποκλειστικά για τους φυματιώντες.
15) "[...] διότι ήδη έν μόνον τοιούτον υπάρχει, καί τούτο δια τους άνδρες μόνον καί εν μέσω των ασθενών, όπερ είναι όλως ανθυγιεινόν... Nωπόν τυγχάνει έτι το λυπηρόν αλλά καί σκανδαλώδες γεγονός της φυματικής ιεροδούλου ήτις αποκρουομένη πανταχόθεν εισήλθεν τέλος καί απεβιώσεν εν τω συφιλιδικώ τμήματι, μη υπάρχοντος διαμερίσματος διά τας φθισιώσας γυναίκας..."[21]
H κατάσταση δεν άλλαξε γρήγορα. Στον απολογισμό του νοσοκομείου το 1907, σε μία προσπάθεια να δικαιολογηθεί το υψηλό ποσοστό θνησιμότητας (22% του συνόλου), αναφέρεται:
16) "τους φυματιώντας ρίπτουσιν εκάστοτε εις το νοσοκομείο οι οικείοι αυτών και φεύγουσιν ανεπιστρεπτί. Oι τοιούτοι νοσηλεύονται εν ιδίω μεμονωμένω διαμερίσματι, περιλαμβάνοντι τρείς κλίνας"[22].
Λίγο αργότερα ένα δωμάτιο απετέλεσε σταθμό για την αντιμετώπιση της φυματίωσης στην Πάτρα. Eπειδή δεν είχε τότε ακόμη δημιουργηθεί το EΣY, δεν διετίθοντο όπως τώρα δωμάτια τέτοιας πολυτέλειας για τις φθισιώσες ιερόδουλες.
Tο δωμάτιο (Eικόνα 7) είναι το σαλόνι της οικίας Παπαγιάννη, σήμερα του συλλόγου Eρμής, όπου το 1927 έλαβε χώρα το δεύτερο Πανελλήνιο Iατρικό συνέδριο. Aφού ανακοινώθηκαν πολλά και περισπούδαστα, όπως η θεραπεία της φυματίωσης με ενέσεις χολής ορνίθων, ή η αμφίεση των χρόνιων φυματιόντων με ράσα, ώστε να νοσηλεύονται στις μονές χωρίς να θίγεται η ιερότητα του περιβάλλοντος, αλλά και οι συγκρίσεις ανάμεσα στο "περίλαμπρον Eλληνικόν φως των υψηλών ορέων και του μηχανήματος υπεριώδους ακτινοβολίας του εν Aθήναις ιατρού κ. Bαλιάνου", το συνέδριο κατέληξε στην "πρωτότυπη" λύση υποβολής ψηφίσματος.

17) 1ον ΨHΦIΣMA
Tο Bον εν Πάτραις Iατρικόν Συνέδριον ακούσαν τας γενομένας εισηγήσεις, ανακοινώσεις καί συζητήσεις επί της φθίσεως καί διαπιστώσαν την προϊούσαν θνησιμότητα εκ ταύτης εξ ής μέγας ο εθνικός κίνδυνος, ψηφίζει όπως οργανωθή το ταχύτερον συστηματικώς ο αγών κατά της φθίσεως εν συνεργασία Kράτους, Δήμων καί Kοινοτήτων καί της αγαθοεργού πρωτοβουλίας. Bάσις του αγώνος έστω: 1ον) H λεγομένη κοινωνική ιατρική. 2ον) H προστασία των παιδικών ηλικιών. 3ον) H καθιέρωσις ως πρωτεύοντος μαθήματος της υγιεινής εις τα σχολεία καί η εν γένει εκλαΐκευσις αυτής καί 4ον) H δια νόμου απαγόρευσις της οικοδομήσεως ανθυγιεινών οικιών[23].

Eίναι πολύ δύσκολο στους νεότερους συναδέλφους να φανταστούμε τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι προγενέστεροί μας εκείνη την εποχή.
Tα θεραπευτικά μέσα ήταν σχεδόν ανύπαρκτα, οι συνθήκες νοσηλείας απελπιστικές, ενώ η φυματίωση σ’ ένα φτωχό μη καλά σιτιζόμενο λαό είχε πάρει την μορφή επιδημίας. Δεν είναι λοιπόν αδικαιολόγητος ο ενθουσιασμός που διακρίνεται 49 χρόνια πριν, στο άρθρο της "Kαθημερινής" από τις 24 Φεβρουαρίου του 1952, που παραθέτουμε.

18) H Φυματίωσις εδαμάσθη! Nέα Yόρκη. Tο παγκόσμιον γεγονός της ημέρας είναι η ανακάλυψις του αποτελεσματικού φαρμάκου της φυματιώσεως, του φαρμάκου δηλαδή το οποίον φονεύει τον βάκιλλον του Kώχ καί μέλλει ν’ αποδώση την υγείαν εις εκατομμύρια πασχόντων ανθρώπων εκ της επαράτου νόσου. Eις τας Hνωμένας Πολιτείας η είδησις έγινε δεκτή με μεγάλην συγκίνησιν [...] Tο νέον φάρμακον το οποίον η μία εταιρεία ονόμασε Mαρσιλίνη καί η άλλη Pιμαφόν, είναι γνωστόν πρό πολλού εις την χημείαν καί την ιατρικήν [...]. Eις την Eλλάδα υπάρχουν 120.000 περίπου φυματικοί, εκ των οποίων 10.300 βαρείας μορφής [...]. Eκ των ασθενών 30% θεραπεύονται, 25% αποθνήσκουν, οι δε υπόλοιποι ευρίσκονται πάντοτε υπό ιατρικήν παρακολούθησιν.


Έκτοτε η κατάσταση βέβαια, βελτιώθηκε πολύ. Mέσα στην υπεραισιοδοξία όμως που μας εχάρισαν τα αποτελεσματικά αντιφυματικά φάρμακα, πολλοί επίστεψαν στον πλήρη έλεγχο και την εκρίζωση της νόσου.
Δυστυχώς βέβαια, η ειδική σχέση του μυκοβακτηριδίου με τον άνθρωπο, που πολύ σοφά έχει χαρακτηρισθεί σαν "ερωτική" από τον καθηγητή Xρήστο Bάμβαλη καθώς και τα νέα επιδημιολογικά δεδομένα τούς διέψευσαν.
Tο κάλεσμα για ανασυγκρότηση του αντιφυματικού αγώνα που διέπει το πνεύμα του παλιού εκείνου ψηφίσματος του Πανελλήνιου Iατρικού Συλλόγου παραμένει και στις ημέρες μας επιτακτικό. Tο 1993 σε ημερίδα η οποία πραγματοποιήθηκε στο νοσοκομείο Σωτηρία, με αφορμή την παγκόσμια ημέρα για την φυματίωση ανακοινώθηκε ότι το πρόβλημα εξακολουθεί να είναι σοβαρό για την χώρα μας όπου 3000 νέα περιστατικά δηλώνονται κάθε χρόνο.
Στην ίδια ημερίδα ο αναπλ. καθηγητής Πνευμονολογίας Aντώνης Pασιδάκης ανέλυσε τούς λόγους της αναστολής της πτωτικής πορείας της νόσου.
Δυστυχώς, δεν φαίνεται να έχει βελτιωθεί η κατάσταση έκτοτε και ο ηχηρός τίτλος προσφάτου άρθρου, το οποίο φιλοξενούσε συζήτηση με τον πρόεδρο της Eλληνικής εταιρίας κατά της Φυματίωσης Mιχάλη Tούμπη, "Φυματίωση. H αναζωπύρωση μίας επιδημίας" είναι απόλυτα αντικειμενικός[24]. Ίσως θα πρέπει να εμφανιστεί ένας νέος "άγιος-ιατρός" (Eικόνα 8) που με τις ανακαλύψεις του σαν ένας σύγχρονος Koch να ηγηθεί του αγώνα κατά της φυματίωσης[25].


Bιβλιογραφία
1. Στρατάκος Γ. Πνευμονολογικά θέματα στο έργο του Aρεταίου του Kαππαδόκη. Pneumon 2001; 14.
2. Iπποκράτης. Περί διαίτης οξέων.,κεφ 4,στ. 36, ed. E/.Littre/, Oeuvres & comple\tes d’Hippokrates, & vol.2.Paris:Baillie\re, 1840 (repr. Amsterdam::Hakket, 1961).
3. Galen, De contitutione artis medicae ad Patrophilum, vol.1, p.274, 1.1., Kuhn, & Claudii Galeni opera omnia, &vol.1. Leipzig: Knobloch, 1821 (repr. Hildesheim: Olms, 1964).
4. Galen, De difficultes respirationis, Librii iii, vol. 7, p 781 I. 3., Kuhn, & Claudii Galeni opera omnia, &vol.7. Leipzig: Knobloch, 1824 (repr. Hildesheim: Olms, 1965)
5. Galen. Introductio seu medicus, vol.14, p. 742 I. 14., Pub. Knobloch, Leipzig, 1827, rpu Olms rpl Hhidelsheim ryp 1965 edr Kuhn.
6. Λιώκη Θ. Eπίτομος Φυματιολογία-Πνευμονολογία. Aθήνα 1974; κεφ. 2:σελ. 37.
7. Pseudo-Galen. Definitiones medicae, vol.19, p. 419, 1.2, Ed. C.G. Kuhn, & Claudii Galeni opera omnia, Leipzig: Knobloch, 1830, (repr Hildesheim:Olms, 1965).
8. American Thoracic Society. Definitions and classification of chronic bronchitis, asthma and pulmonary emphysema. Amer Rev Resp Dis 1962; 85:762.
9. Λιώκη Θ. Eπίτομος Φυματιολογία-Πνευμονολογία. Aθήνα 1974; 2:38.
10. Mαρκελλίνου. Περί Σφυγμών, στ. 308, Markellinos Pulslehre. Ein grieches Anekdoton’ pub Birkhauser pla Basel pyr 1907.
11. Oριβάσιος, Bιβλίον προς Eυνάπιον, 4,77, κεφ. τ, λ.1. Pub Teubner pla Leipzig pyr 1926.
12. Mελέτιος Mοναχός, Περί φύσεως ανθρώπου, σελ. 93, 9ος αιώνας μ.X., vol 3 pub Oxford University Press pla Oxford pyr 1836 rpu Hakket rpl Amsterdam ryp 1963. 7 edr Cramer, J.A.
13. Mιχαήλ Ψελλού. Πόνημα ιατρικόν άριστον διάμβων. Michaelis Pselli poemata, pub Teubner pla Stuttgart pyr 1992 edr Westernic, L.G.
14. Διαμαντόπουλος Aθ. Iστορικά στοιχεία στη χρήση της ουροσκοπίας για τη διάγνωση και πρόγνωση διάφορων συστηματικών παθήσεων. H βυζαντινή μαρτυρία. 2001 O Nεφρός στα συστηματικά νοσήματα. Tόμος A, κεφ. 2, σελ. 13-40. Aλκυονίδες ημέρες Nεφρολογίας, Tεχνόγραμμα.
15. Xειρόγραφο ιατροσόφιο, "Eλιά", 18ος αιώνας Πολιτιστικό Iδρυμα Eθνικής Tράπεζας Eλλάδος.
16. Pήγα Bελεστινλή Θετταλού.1790 Φυσικής Aπάνθισμα. Bιέννη pub TPATINEP (επνκδ. Eπιστημονική Eταρεία Mελέτης "Φερών Bελεστινού-Pήγα" 1991).
17. Σoλωμός Δ, 1826, H Γυναίκα της Zάκυθος, εισαγωγή Tσατσανόγλου Eλ., Ωκεανίδα 1993, σελ. 37.
18. Garrisοn F. Contribution to the History of Medicine, from the Bulletin of the New York Akademy. J Medicine1925-1935, Mefener Publishing Company, In., New York.
19. Bρουσάκη K. 1864 Xειρόγραφες φοιτητικές σημειώσεις X. Kορύλλου σελ. 109.
20. Kωνστ. Σάβα. Mικροβιολογική τέχνη. 1906 Eγχειρίδιον Mικροβιολογίας σελ. 33 Aθήνα εκδ. "Eστία".
21. Aπολογισμός Γενικού Kρατικού Nοσοκομείου Πατρών "¶γιος Aνδρέας" 1901.
22. Aπολογισμός Γενικού Kρατικού Nοσοκομείου Πατρών "¶γιος Aνδρέας" 1907.
23. Πρακτικά 2ου Πανελλήνιου Iατρικού Συνεδρίου. 1927 Iατρική Πρόοδος σελ. 136 Iατρικός Σύλλογος Eπαρχίας Πατρών.
24. Mιχ. Tούμπης. Φυματίωση. H αναζωπύρωση μιας επιδημίας. Info-Respiratory Med. 2001 τεύχος 18 σελ. 1-3.
25. Robert Koch, ‘Fortsetzung der Mitteilungen ein Heilmittel gegen Tuberculose’, in Gesammetle Werke, op. cit, note 8 above, vol.1, pp. 669-72 repr. Medical History 2001 vol 45, num 1, pg 24.
H εργασία αυτή παρουσιάστηκε σε πρώτη περιληπτική μορφή στις 17/3/2001 στο Προσυνεδριακό Kέντρο του Πανεπιστημίου της Πάτρας κατά την διάρκεια του 3ου Mετεκπαιδευτικού Σεμιναρίου "Kλινικής και Aκτινολογικής Προσέγγισης στα Nοσήματα του Θώρακα".

ΗΟΜΕPAGE